Να τα πούμε; Τα ποντιακά κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όπως και τα Χριστούγεννα, τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια και έλεγαν τα κάλαντα. Έβγαιναν συνήθως κατά παρέες δύο, τριών ή περισσότερων ατόμων, και αντί για τρίγωνα κρατούσαν λύρες και καράβια τα οποία στόλιζαν με διάφορα στολίδια. Κάθε ομάδα παιδιών προσπαθούσε με απλά υλικά να φτιάξει το πιο όμορφο καράβι έτσι ώστε να εντυπωσιάσει τους νοικοκυραίους και να λάβει τα πιο πολλά παινέματα.

Στην Τραπεζούντα, κρατώντας πολύχρωμα φανάρια, τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα «Αρχηµηνιά κι αρχή χρονιά, κι αρχή καλός µας χρόνος». Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τραγουδούσαν επίσης και «Του σκλάβου το καράβι», που βασίζεται σε ένα λόγιο ποίημα στο οποίο περιγράφεται πώς αρματώνουν οι πόλεις του Πόντου το καράβι της ελευθερίας.

Σε μερικά χωριά του Πόντου την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά καβαλώντας κλαδιά από μηλιά, έμπαιναν θριαμβευτικά στο σπίτι φωνάζοντας: «Χριστούγεννα και κάλαντα και Φώτα και καλός καιρός και καλοχρονία και καλοκαρπία και να ζουν ο πατέρας και η μητέρα και όλοι οι σπιτιανοί», και ο νοικοκύρης τους έδινε φιλοδώρημα.

Τα κάλαντα στον Πόντο δεν ήταν προνόμιο μόνο των παιδιών, αλλά και των μεγάλων. Σε μερικά μέρη ο αρχηγός της οικογένειας, άντρας ή γυναίκα, «εκαλαντίαζεν τ' οσπίτ'», σκόρπιζε δηλαδή διάφορους καρπούς μέσα στο σπίτι και έψελνε «Άµον το ρούζ'νε αούτα τα καλά, αετσ' πα να ρούζ'νε απές΄ σ΄οσπίτ΄ ν΄εµουν τ΄ευλοΐας και τα καλοσύνας».

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς

ΑΡΧΗ ΚΑΛΑΝΤΑ

Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου

Πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου
Αρχή μήλον έν’ κι αρχή κυδών έν’
Κι αρχή βάλσαμον το μυριγμένον
Εμυρίστεν ατο ο κόσμος όλεν
Για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα – καλέ μ’ αφέντα
Έρθαν καλά παιδία ’ς σην πόρταν – και ξαν ’ς σην πόρτα σ’
Άψον το κερί σ’ κι έλα ’ς σην πόρτα σ’
Χα μηλόπα, χα ξερά τζιρόπα – ξερά τζιρόπα
Χα ξερά, μαύρα κοκκυμελόπα – κοκκυμελόπα

Χρόνια πολλά, πάντα και του χρόνου!

Ο πλούτος των αποχρώσεων και διαφοροποιήσεων των ελληνικών εθίμων αποτυπώνεται και με τα ποντιακά κάλαντα, που αποτελούν ένα ακόμη αποδεικτικό στοιχείο της διάσωσης πολλών βυζαντινών εθίμων από τους Ποντίους.

Οι καλαντιστές χωρίζονταν σε ομάδες και πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, συνήθως την παραμονή των Χριστουγέννων μετά τη δύση του ήλιου. Σε κάποιες περιοχές τα έλεγαν και ανήμερα τα Χριστούγεννα.

Καθώς όμως τα περισσότερα χωριά του Πόντου βρίσκονταν σε ορεινές περιοχές και τα κάλαντα ψέλνονταν κατά τη χειμερινή περίοδο, οι μορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες ανάγκαζαν μικρούς και μεγάλους να ψέλνουν τα κάλαντα και κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Οι «καλαντάδες» εκτός από τη συνοδεία της λύρας φρόντιζαν να φέρνουν μαζί τους και ένα στολισμένο καράβι, φτιαγμένο από χαρτόνι και λεπτό σανίδι, για να εντυπωσιάσουν τους νοικοκυραίους. Συνήθως φώτιζαν τα καραβάκια τους με κεριά, ενώ κάθε ομάδα προσπαθούσε να φτιάξει το πιο όμορφο και φανταχτερά στολισμένο, εν είδει συναγωνισμού.

Τα πιο διαδεδομένα ποντιακά κάλαντα των Χριστουγέννων περιέχουν όλη τη ζωή του Θεανθρώπου, από τη στιγμή της γέννησής Του μέχρι και τα Πάθη, χωρίς όμως να προχωρούν και στη θανάτωσή Του, γεγονός που θα ερχόταν σε αντίθεση με το χαρμόσυνο γεγονός των Χριστουγέννων.

Ποντιακά κάλαντα Χριστουγέννων

ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΝΝΕΘΕΝ

Χριστός ’γεννέθεν χαράν ’ς σον κόσμον,
χα καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα.

Χα καλόν παιδίν οψέ ’γεννέθεν,
οψέ ’γεννέθεν, ουρανοστάθεν.

Τον εγέννεσεν η Παναΐα,
τον ενέστεσεν Αϊ Παρθένος.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάριν
κι εκατήβεν ’ς σο σταυροδρόμιν

Έρπαξαν Ατον οι χίλ’ Εβραίοι,
οι χίλ’ Εβραίοι και μύριοι Εβραίοι.

Ας ακρεντικά κι ας σην καρδίαν
αίμαν έσταξεν, χολή ’κ’ εφάνθεν.

Ούμπαν έσταξεν, και μύρος έτον,
μύρος έτον και μυρωδία.

Εμυρίστεν ατο ο κόσμος όλεν,
για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα.

Συ αφέντα, καλέ μ’ αφέντα.
Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρα.

Και θημίζ’νε τον νοικοκύρην,
Νοικοκύρη μ’ και βασιλέα.

Δέβα ’ς σο ταρέζ’ κι έλα ’ς σην πόρταν,
δος μας ούβας και λεφτοκάρα.

Κι αν ανοί’εις μας,
χαράν ’ς σην πόρτα σ’.

Πηγή:pontos-news.gr