Τζουμέρκα:Θα σας συνεπάρουν, θα σας γοητεύσουν,θα σας κερδίσουν

Κάθε φορά που αντικρίζω τις κορφές των Τζουμέρκων να ορθώνονται περήφανες, ανταριασμένες στο γαλάζιο του ουρανού, γεμίζοντας το κάδρο του ορίζοντα, νιώθω την ίδια συγκίνηση, το ίδιο δέος και θαυμασμό για το μεγαλείο της φύσης. Πράγματι αυτό το σύμπλεγμα βουνών, αν και δεν διαθέτει τις ψηλότερες κορφές της Ελλάδας, επάξια κερδίζει μία από τις πρώτες θέσεις ανάμεσα στα πλέον αλπικά και τραχιά τοπία της Βαλκανικής χερσονήσου.

Βράχια, χαράδρες και χιονισμένα ακροβούνια σε αγκαλιάζουν από παντού. Ανεμοδαρμένα έλατα ισορροπούν στα πιο απίθανα σημεία, ενώ πολλοί αφρισμένοι καταρράκτες σκορπίζουν τα νερά τους ανάμεσα σε γκρεμούς και βραχοτόπια. Ανηφορίζοντας τις αλλεπάλληλες στροφές από την Αρτα, τα Γιάννενα ή τα Τρίκαλα, τα Τζουμέρκα θα εμφανιστούν μπροστά σου να φράζουν με το πελώριο ανάστημά τους τον ορίζοντα. Οι κορφές τους παραμένουν χιονισμένες μέχρι αργά τον Μάιο. Το ξέσπασμα της άνοιξης εδώ γίνεται αργά, όμως έχει τη χάρη ενός πολύχρωμου πανηγυριού.

Πρόσφατα η περιοχή επλήγη από μια αναπάντεχη θεομηνία που, εκτός των άλλων, κατέστρεψε και το ομορφότερο γεφύρι της Πίνδου, αυτό της Πλάκας. Παρ' όλα αυτά το επιβλητικό ανάγλυφο του βουνού με την άγρια φύση και τα άφθονα χωριά του κρύβει ακόμη στον κόρφο του πολλές εκπλήξεις, εκτινάσσοντας το ταξιδιωτικό ενδιαφέρον στα ύψη. Είτε λοιπόν σχεδιάζετε μια απλή, χαλαρή απόδραση με το αυτοκίνητο στην ορεινή φύση, είτε μια συναρπαστική περιπέτεια με 4x4 σε λασπωμένους χωματόδρομους ή ακόμη και μια ορεινή εμπειρία σε πανέμορφα μονοπάτια, τα Τζουμέρκα και ο γειτονικός ορεινός όγκος της Κακαρδίτσας θα σας γοητεύσουν.

Η σπορά του Αιόλου

Για να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά, ας ξετυλίξουμε το κουβάρι του χρόνου από την αρχή, ξεκινώντας με τους αρχαίους χρόνους, όπου τα Τζουμέρκα και η γειτονική οροσειρά της Κακαρδίτσας ήταν γνωστά ως Αθαμανικά Ορη, ονομασία που προέρχεται από τον μυθικό ήρωα Αθάμαντα, γιο του Αιόλου και της Εναρέτης. Ακόμη και σήμερα πολλοί χάρτες χρησιμοποιούν αυτή την ονομασία. Ο Αθάμας, λοιπόν, ήταν ένας ευτυχισμένος βασιλιάς του Βοιωτικού Ορχομενού. Κάποια στιγμή, όμως, όταν μπήκε στο στόχαστρο της πανούργας θεάς Ηρας, έχασε τα λογικά του και σκότωσε τον γιο του, Λέαρχο. 

Μετά το στυγερό έγκλημα και αφού συνήλθε από τη δολοφονική μανία στην οποία τον υπέβαλε η θεά, κυνηγημένος από τις τύψεις και την κοινωνική κατακραυγή, εγκατέλειψε τις ευκολίες του κάμπου και αυτοεξορίστηκε στα βουνά, μέχρι που έφθασε στα Τζουμέρκα. Εδώ, σε αυτόν τον τόπο όπου ζούσαν μόνο αγρίμια και δύσκολα έρχονταν οι άνθρωποι, έστησε το νέο του βασίλειο που επεκτάθηκε σε όλη σχεδόν την επικράτεια της σημερινής Πίνδου. Ετσι γεννήθηκε ο μύθος των αρχαίων Αθαμάνων, ενός ορεσίβιου λαού, σκληροτράχηλου, ανυπότακτου και ελεύθερου όπως τα άγρια βουνά.

Ψηλότερη κορφή των Τζουμέρκων είναι το Καταφίδι (2.393 μ.) που ορθώνεται πάνω από το χωριό Καταρράκτης, ενώ της Κακαρδίτσας (που σημειωτέον είναι ξεχωριστό βουνό) η ψηλότερη κορφή αγγίζει τα 2.429 μ. και διακρίνεται ανατολικά από το χωριό Μελισσουργοί. Πάντως, σήμερα, λέγοντας Αθαμανικά Ορη εννοούμε το σύμπλεγμα των Τζουμέρκων μαζί με την Κακαρδίτσα. Ο ορεινός αυτός όγκος διοικητικά μοιράζεται ανάμεσα στους Νομούς Αρτας, Ιωαννίνων και Τρικάλων.

Τόσο στον Nομό Αρτας όσο και στον Νομό Ιωαννίνων υπάρχουν αρκετά χωριά που διαθέτουν υποδομές για τον επισκέπτη. Ενδεικτικά αναφέρουμε το κεφαλοχώρι Βουργαρέλι που απλώνει τις γειτονιές του στις νοτιοανατολικές πλαγιές των Τζουμέρκων, πάνω από τη λεκάνη απορροής του ποταμού Αραχθου.

Στα δυτικά πρανή του βουνού, με πρόσβαση από τα Γιάννενα και την Αρτα, συναντάμε τα χωριά Καταρράκτης και Αγναντα, που ακουμπούν στη βάση της κορφής Καταφίδι.

Ομως αδιαμφισβήτητο ιστορικό κεφαλοχώρι των Τζουμέρκων πριν ακόμη γίνουν οι διοικητικοί διαχωρισμοί του σύγχρονου ελληνικού κράτους είναι τα Πράμαντα ή η Πράμαντα με τους όμορους συνοικισμούς Τσόπελα και Χριστοί. Εχοντας το συγκεκριμένο κεφαλοχώρι ως σημείο αναφοράς, για να προσεγγίσουμε τα Τζουμέρκα -ερχόμενοι από Αθήνα- υπολογίζουμε ότι θα χρειαστεί να καλύψουμε 360 χλμ.

Από την Αρτα (προσοχή δεν μπαίνουμε στην πόλη, αλλά ακολουθούμε τον περιφερειακό δρόμο) ως την Πράμαντα, θα χρειαστεί να καλύψουμε ακόμη 65 ασφάλτινα χιλιόμετρα με πολλές στροφές. Από τα Γιάννενα (μέσω Προσηλίου) η Πράμαντα απέχει 50 χλμ. σε μια διαδρομή, όμως, που υποφέρει από κατολισθήσεις. Αν έρθουμε από Καλέντζι θα διανύσουμε 62 χλμ. Από Θεσσαλία το χωριό προσεγγίζεται πλέον και μέσω του αυχένα του Μπάρου.

Η γοητεία της Πράμαντας

Ο δρόμος έχει πρόσφατα ασφαλτοστρωθεί και συνδέει μεταξύ τους τα χωριά του Ασπροπόταμου με αυτά των Τζουμέρκων. Ωστόσο, οι στροφές είναι πάρα πολλές, ενώ λόγω υψομέτρου το χιόνι και ο πάγος καραδοκούν ακόμη και τον Μάιο.

Η Πράμαντα αραδιάζει τα αρχοντόσπιτά της σε ύψος 850 μ. στα ριζά της επιβλητικής κορφής Στρογγούλα (2.107 μ.). Οι πρώτοι οικιστικοί πυρήνες πιθανόν να δημιουργήθηκαν κατά τον 15ο αιώνα από κτηνοτρόφους που ανέβαζαν το καλοκαίρι τα κοπάδια τους στα πλούσια ορεινά βοσκοτόπια των Τζουμέρκων και της Κακαρδίτσας, ενώ η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά της Πράμαντας βρίσκεται σε βενετσιάνικο έγγραφο των αρχών του 17ου αιώνα.

Ο οικισμός, έχοντας το πλεονέκτημα της καίριας γεωφυσικής θέσης του πάνω στους δύσβατους ορεινούς δρόμους που συνέδεαν τη Θεσσαλία με την Ηπειρο, εξελίχθηκε γρήγορα σε σπουδαίο εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο, που ήταν επίσης γνωστό και για το μεγάλο παζάρι της Κυριακής, του οποίου η φήμη ξεπερνούσε τα όρια των γειτονικών περιοχών και έφτανε μέχρι τα Καστανοχώρια, τα χωριά του Ασπροπόταμου και τις πεδιάδες της Θεσσαλίας και της Αρτας.

Κάτι από αυτήν την ξεθωριασμένη αρχοντιά έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει ακόμα και σήμερα ο επισκέπτης στην περίφημη κεντρική πλατεία, όπου δεσπόζει η δωρικού ρυθμού βρύση με το... περίεργο όνομα (Αράπης), κτισμένη εκεί από το 1887, ενώ κάτω από τη σκιά του θεόρατου πλατάνου κουρνιάζει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, διατηρώντας τον χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό ρυθμό της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο.

Ερχόμενοι από Αρτα, λίγο πριν από την Πράμαντα υπάρχει το σπήλαιο Ανεμότρυπα. Το πιο όμορφο τμήμα του σπηλαίου με το ποτάμι και τους μικρούς καταρράκτες είναι άριστα διαμορφωμένο και επισκέψιμο (πληροφορίες θα βρείτε στο τηλ. 26590 62300).

Εδώ, αλλά και στα κοντινά χωριά Αγναντα, Μελισσουργοί, Ραφταναίοι υπάρχουν ξενώνες και ταβέρνες που εξυπηρετούν τις ανάγκες των επισκεπτών της περιοχής.

Επίσης, η Πράμαντα ανέκαθεν βρισκόταν πάνω στις στράτες των βουνών κι έτσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ιδανικό εφαλτήριο για εξορμήσεις στα γειτονικά χωριά ή για μια εκδρομή στους θρυλικούς πετρόκτιστους οικισμούς του βουνού Περιστέρι (Λάκμος), όπως είναι το Συρράκο, οι Καλαρρύτες και το Ματσούκι.

Πράμαντα και «πράγματα»

Κάποιοι γλωσσολόγοι υποστηρίζουν πως η προέλευση της λέξης είναι σλαβική. Οι Πραμαντιώτες θεωρούν πως η ονομασία του χωριού προήλθε από τα «πράγματα», λέξη που ακόμη και σήμερα οι κτηνοτρόφοι χρησιμοποιούν όταν αναφέρονται στα πρόβατα και τα γίδια τους!

Ενα τσούρμο χωριά μέσα στη φύση

Μόλις 3 χλμ. νότια και ανατολικά από την Πράμαντα συναντάμε το χωριό Μελισσουργοί που απλώνει τα σπίτια του στον αποσαθρωμένο αυχένα, ο οποίος συνδέει τα Τζουμέρκα με την Κακαρδίτσα. Με σύντομες παρεκκλίσεις από την αρχική πορεία θα επισκεφθούμε το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, το ορεινό καταφύγιο, αλλά και το υπαίθριο θεατράκι που κυριολεκτικά μοιάζει με φωλιά κάτω από τα βράχια της κορφής Στρογγούλα, κτισμένο καθώς είναι σε ύψος 1.250 μ. Ψηλότερα από τους Μελισσουργούς βρίσκονται οι πηγές του Μελισσουργιώτη ποταμού, που είναι παραπόταμος του Αραχθου, αλλά και το ορειβατικό καταφύγιο Μελισσουργών.

Εφορμώντας και πάλι από την Πράμαντα και ακολουθώντας ασφάλτινους δρόμους θα προσεγγίσουμε τα ιστορικά αρχοντοχώρια Συρράκο (25 χλμ.), Καλαρρύτες (20 χλμ.) και Ματσούκι (16 χλμ.). Στην πορεία μας θα δούμε το φαράγγι της Κηπίνας, όπου βρίσκεται το ομώνυμο μοναστήρι, που κυριολεκτικά κρέμεται πάνω από το χάσμα του γκρεμού. Το μοναστήρι, καθώς δεν έχει πια μοναχούς, έχει πέσει θύμα κλοπών αρκετές φορές. Γι' αυτό, για να το επισκεφθούμε θα πάρουμε το κλειδί από το καφενείο του χωριού Κηπίνα. Πηγαίνοντας για Ματσούκι αξίζει να σταματήσουμε σε διάφορα σημεία της διαδρομής για να δούμε τους πανέμορφους καταρράκτες που γκρεμίζονται στο βάθος του φαραγγιού και αυτήν την εποχή έχουν άφθονο νερό.

Άγνωστα ακόμη στους πολλούς, μα εξαιρετικά ενδιαφέροντα, τόσο από πολιτιστικής πλευράς όσο και για την όμορφη φύση τους, είναι τα χωριά Κτιστάδες, Ραφταναίοι, Αμπελοχώρι, απ' όπου θα προσεγγίσουμε το πέτρινο γεφύρι της Πολίτσιας που δαμάζει την αγριάδα του Αραχθου με το σταθερό, εδώ και αιώνες, πέτρινο βήμα του. Οπωσδήποτε θα επισκεφθούμε το χωριό Καταρράκτης, που οφείλει το όνομά του στον διπλό καταρράκτη, ο οποίος αντλεί τα νερά του από τα χιόνια της κορφής Καταφίδι. Αξιο αναφοράς είναι και το σημαντικό μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης, που κτίσθηκε το 1827.

Η κληρονομιά της Πλάκας

Χαμηλότερα στις όχθες του θυμωμένου Αραχθου συναντάμε το χωριό Πλάκα, όπου μέχρι πριν από λίγο καιρό δέσποζε το περίφημο πέτρινο γεφύρι της Πλάκας, που θεωρούνταν το ομορφότερο των Βαλκανίων και ένα από τα σημαντικότερα της Ευρώπης. Το περήφανο κτίσμα, σύμβολο ιστορικών στιγμών της χώρας μας, στεκόταν αγέρωχο πάνω από την κοίτη του ποταμού από το 1866 που το έκτισε ο μάστορας Μπέκας, εξυπηρετώντας τις μετακινήσεις των ντόπιων, μέχρι που η πρόσφατη θεομηνία το καθυπόταξε. Ελπίζουμε σύντομα να υλοποιηθούν τα σχέδια για τη σωστή αποκατάστασή του.

Συνεχίζοντας τον δύσκολο δρόμο που ακολουθεί το περίγραμμα του βουνού, από Καταρράκτη περνάμε τα χωριά Λεπιανά, Ράμια, Κυψέλη και καταλήγουμε στο χωριό Βουργαρέλι (750 μ.). Εδώ θα επισκεφτούμε την όμορφη πλατεία του Αγίου Νικολάου, αλλά και το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται λίγο ψηλότερα και κτίσθηκε το 1360. Επίσης, άξια αναφοράς είναι η Κόκκινη Εκκλησία ή Παναγία Βελλάς (13ος αι.), κοντά στο Βουργαρέλι, ξακουστή για την αρχιτεκτονική και τις αγιογραφίες της. Η πιο όμορφη ανάβαση από το Βουργαρέλι προς τα νότια Τζουμέρκα είναι αυτή που περνά από το χωριό Αθαμάνιο (5 χλμ.) και καταλήγει στο χωριό Θεοδώριανα (Βουργαρέλι - Θεοδώριανα 20 χλμ.). Σε αυτήν τη δύσκολη διαδρομή, λόγω του περάσματος από τον αυχένα του Σταυρού, θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε από ψηλά την πανώρια θέα τόσο προς Θεσσαλία όσο και προς Αρτα.

Κέντρα ενημέρωσης σε έξι χωριά

Η υπεύθυνη ενημέρωση είναι ένας από τους πυλώνες που θα καταστήσουν το Πάρκο αποδεκτό στους ντόπιους και προσιτό στους επισκέπτες. Γι' αυτόν τον λόγο έχουν δημιουργηθεί έξι Κέντρα Πληροφόρησης απ' όπου οι ενδιαφερόμενοι θα πάρουν πληροφορίες, έντυπο υλικό και χάρτες για το νεοσύστατο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και Χαράδρας Αράχθου. Τα Κέντρα Πληροφόρησης ξεκίνησαν να λειτουργούν στα χωριά Πράμαντα, Χουλιαράδες, Αγναντα, Βουργαρέλι, Νεράιδα και Καλλιρρόη.

Νεοσύστατο Εθνικό Πάρκο με λύκους και ζαρκάδια

Οριοθετείται στην καρδιά της Πίνδου και καλύπτει μέρος των Νομών Ιωαννίνων, Τρικάλων και Αρτας, καταλαμβάνοντας μια έκταση 820 τ. χλμ. Θεσμοθετήθηκε το 2009 με σκοπό να προστατεύσει το φυσικό και πολιτιστικό τοπίο του ορεινού συμπλέγματος των Τζουμέρκων, Κακαρδίτσας και Περιστερίου. Μέσα στα όρια του νεοσύστατου Πάρκου συμπεριλαμβάνονται περιοχές που ανήκουν στο Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευμένων Περιοχών (NATURA 2000), σημαντικές περιοχές για τα πουλιά, πέντε τοποθεσίες χαρακτηρισμένες ως Καταφύγια Αγριας Ζωής, Τόποι Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, κλασικά, βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία καθώς και πέντε χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί οικισμοί (όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα του φορέα, tzoumerka-park.gr).

Στα ορεινά και ημιορεινά οικοσυστήματα του Πάρκου ζουν και αναπαράγονται σημαντικά και απειλούμενα θηλαστικά (30 διαφορετικά είδη), όπως είναι η καφετιά αρκούδα, η βίδρα, ο λύκος, το ζαρκάδι, το αγριογούρουνο, ο αγριόγατος, το αγριόγιδο (σε πολύ μικρό πληθυσμό). Επίσης, έχουν καταγραφεί εκατοντάδες είδη ασπόνδυλων, ψαριών, αμφιβίων και ερπετών. Η περιοχή, λόγω των απότομων βραχωδών εξάρσεων, αποτελεί μοναδικό ενδιαίτημα για υγιείς πληθυσμούς φτερωτών αρπακτικών. Ειδικά για τα πουλιά, ν' αναφέρουμε ότι στο Πάρκο έχουν καταγραφεί συνολικά 36 είδη αρπακτικών, όπως ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο Γυπαετός (Gypaetus barbatus), το Ορνιο (Gyps fulvus), ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus), το βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus), ο Πετρίτης (Falco pere-grinus).

Ωστόσο, παρά την προστασία του περιβάλλοντος που θα έπρεπε να απορρέει a priori από τη θεσμική και μόνο σύσταση του Εθνικού Πάρκου, τα προβλήματα παραμένουν. Μερικά μόνο από αυτά είναι η διάνοιξη πολλών δασικών δρόμων χωρίς σχέδιο και περιβαλλοντική μελέτη και μάλιστα δρόμων που οδηγούν στις αλπικές ζώνες των βουνών. Επίσης, πρόβλημα είναι και η κατασκευή πολλαπλών φραγμάτων, η λαθροθηρία, η λαθραλιεία και η παράνομη λήψη αδρανών υλικών από την κοίτη των ποταμών.

Ο επισκέπτης μπορεί, χωρίς να δημιουργήσει προβλήματα στο εύθραυστο οικοσύστημα, να το γνωρίσει με αρκετούς εναλλακτικούς τρόπους. Ενας από αυτούς είναι να κάνει ράφτινγκ στον ποταμό Αραχθο. Η βασική διαδρομή ξεκινά από τη γέφυρα της Πολιτσάς και ολοκληρώνεται μετά από 8 χλμ. πάνω στον αφρό των κυμάτων, στον παραποτάμιο οικισμό Πλάκα, όπου έχουν την έδρα τους οι περισσότερες εταιρείες εναλλακτικών σπορ.

Πεζοπορικές διαδρομές

Από τα αμέτρητα μονοπάτια της περιοχής να αναφέρουμε ενδεικτικά αυτό που ξεκινά από το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, πάνω από την Πράμαντα, διατρέχει τη ρίζα της κορφής Στρογγούλα μέσα σε υπέροχο ελατοδάσος και στη συνέχεια κατηφορίζει για το χωριό. Απίθανες ορειβατικές εξορμήσεις προς τις ψηλότερες κορφές των Τζουμέρκων μπορούν να πραγματοποιηθούν και από το καταφύγιο των Μελισσουργών (πληροφορίες θα σας δώσει ο Απόστολος στο 698 0682589).

Εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και υψηλής πολιτισμικής αξίας είναι η πεζοπορική διαδρομή που συνδέει τα χωριά Συρράκο και Καλαρρύτες μέσα από χαράδρα. Το μονοπάτι είναι αναπαλαιωμένο και ακολουθεί το λιθόστρωτο καλντερίμι που χρησιμοποιούσαν για αιώνες οι κάτοικοι των δύο χωριών. Η ανάβαση σε κάποια σημεία είναι αρκετά έντονη, ωστόσο δεν υπάρχει περίπτωση να χαθεί κανείς (διάρκεια διαδρομής 90 λεπτά).

Από το Ματσούκι θα πάμε με τα πόδια (1.200 μ. πορεία) στο μοναστήρι της Παναγίας Βύλιζας, που δεσπόζει απόμερο και ξεχασμένο. Το όνομα Βύλιζα πιθανόν να έχει λατινικές ρίζες και να προέρχεται από τη λέξη Vigilo που σημαίνει «φρουρώ».

Πράγματι, το μοναστήρι, κτισμένο καθώς είναι σε απόκρημνη θέση, μοιάζει να φρουρεί τα ορεινά περάσματα. Από τα Θεοδώριανα αναζητούμε το μονοπάτι που θα μας φέρει στην τοποθεσία Σούδα, όπου ξεσπά την ορμή των νερών του ένας πανέμορφος καταρράκτης. Εντυπωσιακή είναι η πεζοπορική διαδρομή που θα μας φέρει ψηλά στα οροπέδια της Κωστελάτας, όπου το καλοκαίρι βόσκουν τα ζώα τους οι κτηνοτρόφοι.


Ενα λιθόστρωτο καλντερίμι συνδέει τα χωριά Καλαρρύτες και Συρράκο. Η διαδρομή, αν και αρκετά κουραστική, είναι κατάλληλη για όλους, καθώς δεν υπάρχει περίπτωση να χαθείτε.

Πηγή:ethnos.gr