Η παράδοση του Χριστόψωμου-Πώς φτιάχνεται σε όλη την Ελλάδα

Χριστόψωμο, κουλούρα:ψωμί που έχει τις ρίζες του στους εορταστικούς άρτους και τις αναίμακτες θυσίες της αρχαιότητας οι οποίες μέσω της αναλογικής μαγείας προσπαθούσαν να επηρεάσουν την καλή πορεία της χρονιάς. Θεωρείται λοιπόν μεγάλης σημασίας. Γι’ αυτό είτε είναι ένα σκέτο ψωμί είτε έχει μυρωδικά ή είναι ένα γλυκό ψωμί με βούτυρο ή ελαιόλαδο, ξύσματα εσπεριδοειδών, μπαχαρικά κ.α., πάντα παρασκευάζεται με τα καλύτερα υλικά και ζυμώνεται με προσοχή.

Το σχήμα του ποικίλει, άλλοτε είναι καρβέλι άλλοτε κουλούρα ανοιχτή ή κλειστή και άλλες φορές ψήνεται σε ταψί. Πάντα όμως έχει στολίσματα και σύμβολα. Αν στις μέρες μας έχουν περιοριστεί στο σταυρό και στα μισοφέγγαρα, παλιότερα ήταν ανάλογα των ειδικών δραστηριοτήτων κάθε οικογένειας και των εθίμων της περιοχής. Γεωργικά εργαλεία, στάχυα, πρόβατα, βοσκοί εμφανίζονταν ανάλογα με την περίπτωση ως πλουμίδια ζύμης πάνω στο ψωμί.
Από τα πιο εντυπωσιακά Χριστόψωμα αυτού του είδους είναι τα Σαρακατσάνικα.
Οι Σαρακατσάνοι πιστεύουν ότι τα Χριστούγεννα είναι η κατ’ εξοχήν ποιμενική γιορτή γιατί ο Χριστός γεννήθηκε ανάμεσα σε βοσκούς και πρόβατα. Έτσι λοιπόν τα Χριστόψωμά τους φέρουν ολόκληρες παραστάσεις με ποιμενικές σκηνές.

Και στην Αιτωλία κεντούσαν την περιφέρεια του χριστόψωμου με βελανόκουπες και έδιναν στα κεντήματα ονόματα: sπίτι, γίδια κ.λ.π. (Λουκόπουλος Δ., σελ. 20) Ένα εντυπωσιακό στόλισμα των χριστόψωμων είναι το φίδι. Μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, οι άνθρωποι σε πολλές αγροτικές περιοχές προστάτευαν το φίδι που έμπαινε στο σπίτι γιατί πίστευαν ότι είναι το αγαθό πνεύμα που προστάτευε την οικογένεια . Η επιβίωση της αρχαίας δοξασίας για τον οικουρό και χθόνιο όφι- γιατί περί αυτής πρόκειται- εμφανίζεται και στα στολίδια των Χριστόψωμων των Κρητικών, των Σαρακατσάνων κ.α.

Σε άλλα μέρη στολίζουν το ψωμί των Χριστουγέννων με μαργαρίτες και μισοφέγγαρα, ενώ σε περιοχές της Λευκάδας στη μέση του Χριστόψωμου φτιάχνουν με ζύμη ένα μικρό ανθρωπάκι, τον Χριστό. 

Αλλού πάλι είναι στολισμένο με καρύδια και σησάμι ή απλά είναι σφραγισμένο στη μέση με τη μεγάλη σφραγίδα και στις άκρες με μικρότερες (Μ. Ασία). Στην Κέρκυρα βρίσκει κανείς την κολομπίνα σε σχήμα περιστεριού, Χριστόψωμο που έμαθαν οι Κερκυραίοι από τους Ενετούς.

Καθώς πρόκειται για ένα ψωμί ανάλογο των αρχαίων αναίμακτων θυσιών, το χριστόψωμο έχει τελετουργική κοπή. 

Στη Ρούμελη ο παπάς περνούσε από κάθε σπίτι και μαζί με τα μέλη της οικογένειας σήκωνε το ύψωμα, ένα πιάτο που είχε ένα πρόσφορο και σιτάρι.Ύστερα έπαιρνε το Χριστόψωμο, το έβαζε στο κεφάλι του και το πίεζε μέχρι να σπάσει στα δυο. ‘Αν το μεγαλύτερο μέρος πέσει κατά το δεξί του χέρι, μαντεύει πως εκείνο το χρόνο θα γίνουν πιο πολλά σιτάρια, αν πέσει κατά το αριστερό του χέρι, λέει πως θα γίνουν πιο πολλά καλαμπόκια.’ (Λουκόπουλος Δ., Γεωργικά της Ρούμελης, σελ. 172). 

Στη Κοζάνη ο άρτος που ύψωνε ο παπάς είχε σχήμα σταυρού.
Σε πολλές περιοχές το χριστόψωμο κόβεται με το χέρι, για να μη μπει κακό στο σπίτι, ή για να μην τραυματισθεί ο νεογέννητος Χριστός. Και παντού μοιράζεται από τον νοικοκύρη του σπιτιού.

Εκτός από το Χριστόψωμο, σε ολόκληρη την Ελλάδα συνήθιζαν να ζυμώνουν και άλλα εορταστικά ψωμιά. Ο σταυρός είναι ένα ψωμί σε σχήμα σταυρού, αρωματισμένο με κόλιαντρο ή μαραθόσπορο. Στο κέντρο του υπάρχει σφραγίδα. Ορισμένοι το διακοσμούν βάζοντας στις απολήξεις του άσπαστα καρύδια ή αμύγδαλα. Σχεδόν πάντα είναι πασπαλισμένο με σησάμι, σύμβολο αφθονίας και γονιμότητας. Κόβεται την παραμονή των Χριστουγέννων, αλλά και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ή την παραμονή των Φώτων.

Τα παιδιά έχουν το δικό τους μερίδιο στα ψωμιά των Χριστουγέννων.
Στη Δυτική Μακεδονία π.χ. ζύμωναν μικρά ψωμάκια για τα παιδιά που έλεγαν τα κάλαντα.

Στη Κοζάνη τα κόλιαντα φτιάχνονταν με τη ζύμη του ψωμιού και ήταν ζωόμορφα, ανθρωπόμορφα ή με ό,τι άλλο σχήμα μπορούσε να επινοήσει η νοικοκυρά. Το πρώτο πάντα ήταν ένα κουλουράκι με ένα σταυρό στη μέση. Ήταν το κόλιαντο της Παναγιάς και το άφηναν στο εικονοστάσι μέχρι την επόμενη χρονιά. (Γεύσεις από παλιά Κοζάνη, σελ. 145-7)

Και στη Κρήτη τα αρτίδια αυτά ήταν ζωόμορφα ή τα έπλαθαν σε σχήμα ποδιών και χεριών, τα χεράκια και τα ποδαράκια του μικρού Χριστού.
Στην Αιτωλία ζυμώνουν μικρά παιδιά, τις κουτσούνες και στη Λευκάδα, κυρίως για τα κορίτσια, τις Βλαχούλες ή Μπαλούμπες. Βλαχούλες ζυμώνουν και στην Τήνο και για τα αγόρια αξιωματικούς. (Φλωράκης Αλ., Τήνος, σελ. 75)

Στην Κύπρο πούλλες, ανθρωπούδκια, αβκωτές με άσπρα αυγά κ.α. Κολιαντίνες μικρές κουλούρες σε σχήμα όμικρον, οκτώ κλειστό και οκτώ ανοιχτό προορίζονται για τα παιδιά, στην Ήπειρο.

Στη Θράκη και στη Μακεδονία φτιάχνουν κλίκια (από το Βυζαντινό κιλίκιον), μικρά ψωμάκια με άσπρο αυγό και τα στολίζουν με χαράγματα από ψαλίδι ή χτένα. Μια κουλούρα πλουμισμένη με καρύδια, αμύγδαλα και ένα άσπρο αυγό έστελναν και οι νονοί στα βαφτιστήρια τους. Γιατί όταν μπαίνει αυγό στα Χριστόψωμα είναι πάντα άσπρο.

Το Χριστόψωμο προσφέρεται και ως δώρο. Ακόμα και σήμερα οι επισκέπτες του Χριστουγεννιάτικου γεύματος δωρίζουν Χριστόψωμα στην οικοδέσποινα. Παλιότερα οι αρραβωνιασμένες κοπέλες έστελναν τέτοια ψωμιά στους αρραβωνιαστικούς τους. Από ένα τόσο σημαντικό ψωμί δεν αποκλείονται οι φτωχοί και όσοι έχουν ανάγκη. Ένα από τα πρώτα κομμάτια ξεχωρίζεται μέχρι τις ημέρες μας για τον πρώτο ζητιάνο ή τον ξένο που θα κτυπήσει την πόρτα. Δεν αποκλείονται ούτε οι νεκροί. 

Στη Λέσβο, ανήμερα τα Χριστούγεννα μοίραζαν στους φτωχούς Χριστόψωμα για τις ψυχές των πεθαμένων. (Νικήτας Π., Το Λ. Μηνολόγιο, σελ. 157).» (Μαριάνα Καβρουλάκη, Η γλώσσα της γεύσης, σελ. 303-305, εκδ. Άσπρη Μέρα)


πηγη:argiro.gr/via historyofgreekfood.wordpress.com