Εθισμός στο Διαδίκτυο

Το διαδίκτυο, το οποίο είναι γνωστό με την αγγλική ονομάσία – INTERNET, αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο ψηφιακής τεχνολογίας και έχει επιφέρει επανάσταση στον επαγγελματικό χώρο, στο σχολείο και στην οικογένεια κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας.

Βασικά πρόκειται για ένα μέσο μαζικής επικοινωνίας όπου η διάδοση των πληροφοριών γίνεται με μεγάλη ταχύτητα. Το μέσο αυτό επικοινωνίας χρησιμοποιεί ψηφιακή τεχνολογία και έχει την ικανότητα να δημιουργεί εικονικούς χώρους ή κοινότητες οι οποίες συνήθως δε χαρακτηρίζονται από τις πολιτιστικές ή και κοινωνικές διαχωριστικές γραμμές που υπάρχουν στον πραγραμτικό κόσμο.

Ο νέος τρόπος επικοινωνίας των σύγχρονων κοινωνιών έχει επηρεάσει άμεσα τη συμπεριφορά των ανθρώπων και έχει καθορίσει σε σημαντικό βαθμό τη καθημερινότητά μας.
Τα νέα μοντέλα συμπεριφοράς και κοινωνικής δράσης των ατόμων αφορούν και τα παιδιά, με τις τελευταίες έρευνες να έχουν δείξει ότι το 81% των παιδιών ηλικίας από 5-15 ετών έχουν πρόσβαση σε διαδικτυακές τεχνολογίες στο σπίτι, το 40% των παιδιών ηλικίας από 3-4 χρόνων και τα 2/3 των παιδιών ηλικίας από 5-7 ετών σερφάρουν στο διαδίκτυο. Βέβαια τα παιδιά όπως και οι ενήλικες, έχουν βρεθεί εκτεθειμένα σε καταστάσεις που τους επηρεάζουν άμεσα και αρκετές φορές δεν είναι σε θέση να τις ελέγξουν.

Εξάρτηση ή Εθισμός στο Διαδίκτυο

Ο εθισμός στο διαδίκτυο (internet addiction) μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, προτάθηκε ως όρος πρώτη φορά από τον Goldberg (1995) και έγινε δημοφιλής με την καινοτόμο έρευνα της Young (1996), αναφέρεται στην «καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της» (Mitchell, 2000).

Η παθολογική εξάρτηση από το διαδίκτυο αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο με ανησυχητικές διαστάσεις που παρατηρείται κυρίως στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Τα τελευταία όμως χρόνια, το κοινωνικό αυτό πρόβλημα έχει εξαπλωθεί σε γρήγορους ρυθμούς και στην χώρα μας. Ο εθισμός από το διαδίκτυο, µπορεί να συγκριθεί µε άλλες εξαρτήσεις ενώ έχει τα χαρακτηριστικά ψυχαναγκαστικής συµπεριφοράς, µε αρνητικές συνέπειες στην προσωπική ζωή του ατόμου.

Πότε μιλάμε για εξάρτηση ή εθισμό

Μιλάμε για εξάρτηση ή εθισμό στο διαδίκτυο όταν παρατηρούμε στο παιδί για τουλάχιστο 3 μήνες:

Έγνοια για το διαδίκτυο: σκέφτεται συχνά, σχεδόν “εμμονικά” τη διαδικτυακή του δραστηριότητα, ακόμα και όταν δεν είναι συνδεδεμένο
Απόσυρση: η συναισθηματική του διάθεση χαρακτηρίζεται συνήθως από δυσφορία, άγχος, ευερεθιστότητα και ανία, όταν περνά αρκετό χρόνο χωρίς πρόσβαση στο διαδίκτυο

Πέραν των πιο πάνω συμπεριφορών παρατηρείται και μία ή περισσότερες από τις παρακάτω:

Ανοχή στη χρήση του διαδικτύου,χρειάζεται όλο και περισσότερο χρόνο ενασχόλησης με αυτό
Επίμονη επιθυμία που μπορεί να συνοδεύεται από αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξει ή/και να μειώσει τη χρήση του διαδικτύου
Εμμονή στη χρήση, παρότι έχει επίγνωση της ζημιάς που του προκαλεί
Χρήση του διαδικτύου ως καταφύγιο από δυσφορικά συναισθήματα
Απώλεια άλλων ενδιαφερόντων και ενασχολήσεων


Πέντε τρόποι πρόληψης τους εθισμού

Ήδη από τη βρεφική ηλικία πρέπει να περιορίζεται η έκθεση των παιδιών σε οθόνες. Τα έντονα οπτικά ερεθίσματα των οθονών μπορεί να θέσουν καθετί άλλο έξω από αυτά λιγότερο ενδιαφέρον.
Εμπλουτισμός φυσικού περιβάλλοντος του παιδιού με ερεθίσματα που ικανοποιούν τις αισθήσεις του.
Προσοχή στα μηνύματα που λαμβάνει από τη συμπεριφορά και τις επιλογές μας για τη χρήση οθονών και διαδικτύου.
Συνειδητή και συστηματική καλλιέργεια των κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων του παιδιού.
Παροχή νέων εμπειριών στο παιδί οι οποίες θα συμβάλλουν στη κοινωνικοποίησή του.

Κίνδυνοι που ελλοχεύουν από την κατάχρηση διαδικτύου

Η ανεξέλεγκτη πλοήγηση σε ένα χαοτικό, χωρίς όρια, ψηφιακό κόσμο σίγουρα θα οδηγήσει το παιδί σε πολλά ερεθίσματα τα οποία ίσως δε θα θέλαμε ή απλά δεν θα έπρεπε να βλέπει και να διαβάζει. Όπως θα λέγαμε για προγράμματα στην τηλεόραση ότι θα πρέπει πάντοτε να υπάρχει επίβλεψη από τους γονείς, το ίδιο θα πρέπει να απαιτούμε και για τις «επισκέψεις» των παιδιών μας σε διάφορες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο.
Πέρα όμως από τις ιστοσελίδες υπάρχουν και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια τα οποία το περιεχόμενό τους ή το θέμα τους είναι άκρως ακατάλληλο και αντιπαιδαγωγικό, γεγονός που οδηγεί τα παιδιά να εκθέτονται σε πληροφορίες ή και σε εικόνες που δεν αρμόζουν για την ηλικία τους.
Οι επιπτώσεις της κατάχρησης του διαδικτύου και των βίαιων ηλεκτρονικών παιχνιδιών είναι πολύ σοβαρές, όταν αυτές αφορούν παιδιά τα οποία βρίσκονται ακόμη σε ευαίσθητο αναπτυξιακό στάδιο και δεν έχουν ακόμη ολοκληρώσει τη διαμόρφωση χαρακτήρα και προσωπικότητας.

Δυστυχώς οι αλλαγές στη συμπεριφορά από την υπερβολική χρήση του διαδικτύου είναι άμεσες

 Μείωση του χρόνου του παιδιού με την οικογένειά του
 Τάσεις απομόνωσης - μείωση χρόνου πραγματικών κοινωνικών επαφών και αλληλοεπιδράσεων με τους συνομήλικους του ή και άλλα άτομα
 Σύνδεση με άγνωστα άτομα και επικίνδυνες καταστάσεις
 Μείωση σωματικής άσκησης και κίνησης

Δυσμενείς συνέπειες στη ψυχική υγεία των παιδιών

Όπως κάθε κατάχρηση ή υπερβολική χρήση κάποιας ουσίας, έτσι και η κατάχρηση του διαδικτύου έχει σοβαρές συνέπειες πάνω στη ψυχική υγεία των παιδιών. Τα αναπτυξιακά στάδια δεν έχουν ολοκληρωθεί στην παιδική ηλικία. Όλες αυτές οι δράσεις που δέχονται μέσω του διαδικτύου, έχουν αντίστοιχες αντιδράσεις στα παιδιά. Μερικές αντιδράσεις θα μπορούσαν να είναι οι ακόλουθες:

 Ανάπτυξη συμπεριφοράς εθισμού και σωματοποίησης του άγχους (πόνους στην κοιλιά, εφιάλτες κτλ)
 Ανάπτυξη ψυχαναγκαστικών συνηθειών και εμμονές στη σκέψη
 Ταύτιση με αρνητικά πρότυπα
 Απώλεια ελεύθερης σκέψης και θέλησης
 Προώθηση παρορμητικών συμπεριφορών όσον αφορά τη βία
 Συνεχής έκθεση παιδιών στη βία και σε σεξουαλικού περιεχομένου υπονοούμενα και μηνύματα
 Μείωση αντιστάσεων
 Επηρεασμός κριτικής σκέψης
 Επηρεασμός προσωπικών αρχών και αξιών

Πώς θα βοηθήσω το παιδί μου να διαχειριστεί τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης

Aν συνειδητοποιήσετε ότι το παιδί σας αφιερώνει πολύ χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεκινήστε μια συζήτηση μαζί του. Χωρίς ακραίες αντιδράσεις που αρκετές φορές φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα στη διαπαιδαγώγηση και στην οριοθέτηση των παιδιών.

Η πλήρης απαγόρευση του διαδικτύου είναι σίγουρα ουτοπία και ένας πιθανός λόγος για περαιτέρω σύγκρουση με τα παιδιά. Εξάλλου, είναι τόσο εύκολη η πρόσβαση στο διαδίκτυο εκτός του χώρου της οικογένειας, που σίγουρα δεν αποτελεί το αποτελεσματικότερο μέσο προστασίας των παιδιών.

Η δημιουργία μια οικογενειακής συμφωνίας μπορεί να βοηθήσει στη θέσπιση ορίων και κανόνων μεταξύ σας

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς για να αποτρέψουν την εξάρτηση του παιδιού τους από το διαδίκτυο

-Να ενημερώνουν τα παιδιά από μικρή ηλικία για το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο.
-Να ορίσουν κανόνες και να θέτουν χρονικά όρια στη χρήση παραμονής του διαδικτύου και τις ημέρες κατά τις οποίες θα σερφάρουν στο διαδίκτυο τα παιδιά.
-Να τους δώσουν να καταλάβουν ότι η χρήση του υπολογιστή πρέπει να γίνεται με μέτρο και να μην παραμελούν τις υπόλοιπες δραστηριότητες, το παιχνίδι, τους φίλους, την ξεκούραση και τα μαθήματά τους. 

Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία (2016) συνιστά σχετικά με το χρόνο που μπορούν να αφιερώνουν καθημερινά τα παιδιά σε καθιστικές δραστηριότητες όπως  τηλεόραση ή ηλεκτρονικός υπολογιστής

• Την αποφυγή της χρήσης μέσων που περιλαμβάνουν οθόνη μέχρι τους 18 μήνες
• Μέχρι 1 ώρα/ ημέρα για τις ηλικίες 2-5 ετών
• Μέχρι 2 ώρες/ ημέρα για τις ηλικίες 6-12 ετών

-Να ενημερωθούν και να γνωρίσουν τι πραγματικά είναι το Ίντερνετ και να μάθουν να φιλτράρουν τις «πληροφορίες» του, ώστε να βοηθήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι όλα όσα βρίσκουν στις σελίδες του δεν είναι αληθινά, αγαθά και ασφαλή, και να μάθουν να ξεχωρίζουν τον πραγματικό από τον «εικονικό» κόσμο

-Να τοποθετούν τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, για να υπάρχει έλεγχος και όχι δυνατότητα απομόνωσης των παιδιών έτσι θα μπορούν να παρακολουθούν με διακριτικό τρόπο τα παιδιά τους όταν τον χρησιμοποιούν αλλά και με αυτόν τον τρόπο, να τους δίνουν την ευκαιρία να μοιράζονται μαζί τους ό,τι τα ενδιαφέρει ή τα προβληματίζει
-Να μην αντιμετωπίζουν τον υπολογιστή ως ένα μέσο που θα τους βοηθήσει να κρατάνε τα παιδιά απασχολημένα για να μη τους ενοχλούν
-Να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στα παιδιά και στους εφήβους
-Να μην τους απαγορεύουν εντελώς την πρόσβαση στο Διαδίκτυο από τον υπολογιστή του σπιτιού, επειδή, αν δεν μπορούν να το χρησιμοποιήσουν στο σπίτι, θα το κάνουν οπουδήποτε αλλού
-Να τοποθετούν προγράμματα και φίλτρα προστασίας στον υπολογιστή, ώστε τα παιδιά να μην έχουν πρόσβαση σε ιστοσελίδες με ακατάλληλο και επικίνδυνο περιεχόμενο για την ηλικία τους (όπως βία, πορνό, τζόγος κ.ά). Με τη φράση-κλειδί «parental control» θα βρούν πολλά τέτοια προγράµµατα (κάποια από αυτά και δωρεάν), αν ψάξουν στο ∆ιαδίκτυο ή απευθυνθούν σε κάποιον πάροχο Ίντερνετ. Επιπλέον, τα ίδια τα Windows προσφέρουν δυνατότητα ελέγχου, όχι µόνο της πρόσβασης στο ∆ιαδίκτυο, αλλά και της χρήσης του υπολογιστή (π.χ. για πόση ώρα µπορεί το παιδί να είναι στο κοµπιούτερ κ.ά
-Να σκεφτούν και τη δική τους διαδικτυακή συμπεριφορά, καθώς αποτελούν τα κατεξοχήν πρότυπα για τα παιδιά και τους εφήβους
-Να ενδιαφέρονται και να ρωτούν τα παιδιά για τις δραστηριότητές τους στο διαδίκτυο (ποιες σελίδες επισκέπτονται, τι ψάχνουν κλπ.) Να θυμίζουν στα παιδιά οτι το Internet «είναι εργαλείο και όχι παιχνίδι».
-Να ενθαρρύνουν τα παιδιά σε αθλητικές δραστηριότητες και συναναστροφές με συνομηλίκους
-Να προσέχουν τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας (προνήπια, νήπια), η χρήση του ίντερνετ σε αυτή την ηλικία, δεν συνιστάται. Φυσικά, δεν επιτρέπεται, παιδιά τέτοιας ηλικίας να έχουν προσωπικές σελίδες σε εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης (πχ. facebook). Στις ηλικίες αυτές, ο υπολογιστής χρησιμοποιείται μόνο για εκπαιδευτικά παιχνίδια, μικρής χρονικής διάρκειας, παρουσία των γονέων και όχι σε καθημερινή βάση
-Να μη χρησιμοποιούν τον υπολογιστή και το Διαδίκτυο ως επιβράβευση ή ως τιμωρία
Αν παρατηρήσουν περίεργες συμπεριφορές ή υπερβολική χρήση από την πλευρά των παιδιών τους να αναζητήσουν βοήθεια.

Η Συμβουλευτική Γραμμή 11525 του Μαζί για το Παιδί, μέσω των επιστημονικών συνεργατών της, θέτει το πλαίσιο και παρέχει συμβουλές σε γονείς για να κατανοήσουν, να προστατεύσουν και να οριοθετήσουν τα παιδιά τους στην σχέση τους με το ίντερνετ και τα πολυμέσα.

Συνοψίζοντας, η έλλειψη διαπαιδαγώγησης και οριοθέτησης των παιδιών σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, οδηγεί στην ανάπτυξη ανεπιθύμητων συμπεριφορών όπως είναι η κατάχρηση, η εξάρτηση και ο εθισμός.

Τροφή για σκέψη

Ο Κωνσταντίνος Σιώμος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο δηλώνει στην εφημερίδα Καθημερινή στις 8.1.18:<<Απαιτείται το φίλτρο της κριτικής σκέψης απέναντι στην τεχνολογία. Χρειάζεται ανάπτυξη της ψηφιακής νοημοσύνης. Η γενιά που μεγαλώνει τώρα θα ζει με την τεχνολογία. Οφείλουμε να την εκπαιδεύσουμε στο να μπορεί να αξιοποιεί τις δυνατότητές της και να καταπολεμά τα αρνητικά στοιχεία>> και <<Να μεγαλώνουμε παιδιά ισορροπημένα, με γνώση των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων τους, με πλήθος δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων (καλλιτεχνικών, αθλητικών κ.λπ.), και ψυχαγωγία που δε θα περιορίζεται μόνο στην ηλεκτρονική, που είναι βεβαίως εύκολη και φτηνή>>.


Πηγές 
https://psychiki-ygeia.gr

https://www.politica.gr

https://www.paidiatros.com

https://painclinic.com.cy

https://el.m.wikipedia.org

https://mazigiatopaidi.gr