Σαρακοστή ή Μεγάλη Τεσσαρακοστή

Σημαίνει «Μεγάλες 40 Ημέρες» ή η Μεγάλη Νηστεία (Great Fast), είναι η πιο σημαντική περίοδος νηστείας στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο των Ορθοδόξων Χριστιανών, η οποία προετοιμάζει τους Χριστιανούς για τη μεγαλύτερη εορτή του εκκλησιαστικού ημερολογίου, το Πάσχα.

Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα, προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα.

Ένα μοναδικό χαρακτηριστικό της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι ότι, ιερατικώς (λειτουργικώς), οι εβδομάδες δεν διατρέχουν από την Κυριακή έως το Σάββατο, αλλά μάλλον αρχίζουν τη Δευτέρα και λήγουν την Κυριακή. Επίσης οι περισσότερες εβδομάδες ονομάζονται από το δίδαγμα του Ευαγγελίου που θα διαβαστεί στη Θεία Λειτουργία την περάτωση της Κυριακής τους. Αυτό είναι για να δείξει ότι ολόκληρη η εποχή είναι "αναμενόμενη" και καταλήγει στη μεγαλύτερη Κυριακή όλων: το Πάσχα.

Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, ένα ειδικό βιβλίο ακολουθίας χρησιμοποιείται, γνωστό ως το Τριῴδιον το Κατανυκτικόν (ή κοινώς Τριώδιο), το οποίο περιέχει τα νηστήσιμα κείμενα για την Ιερουργία (Ωρολόγιον) και Θείες Λειτουργίες.

Πότε αρχίζει-πόσο διαρκεί
Αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα, επτά εβδομάδες πριν το Πάσχα και διαρκεί για 40 συνεχόμενες ημέρες, ολοκληρώνοντας με την Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία της Παρασκευής την Έκτη Εβδομάδα. Η επόμενη ημέρα, ονομάζεται το Σάββατο του Λαζάρου, που είναι η ημέρα πριν την Κυριακή των Βαΐων. 

Η νηστεία της Σαρακοστής συνεχίζεται καθ' όλη την επόμενη εβδομάδα, την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα (γνωστή και ως Εβδομάδα των Παθών ή Αγία Εβδομάδα ή Μεγάλη Εβδομάδα) και δεν τελειώνει παρά μόνο μετά την Πασχαλινή Αγρυπνία, ενωρίς το πρωί του Πάσχα (Κυριακή του Πάσχα).

Η Σαρακοστή περιλαμβάνει πάντοτε ολόκληρο τον μήνα Μάρτιο. Χαρακτηριστική είναι η Ελληνική ερωτηματική δημώδης έκφραση «Λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή;», που συνηθίζεται να λέγεται σκωπτικά για πρόσωπα που αρέσκονται να παίρνουν μέρος σε κάθε συμβάν.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή των Ορθοδόξων Χριστιανών,μοιάζει πολύ με τη Σαρακοστή στο Δυτικό Χριστιανισμό.Υπάρχουν κάποιες διαφορές στον υπολογισμό της σαρακοστής (πέραν του υπολογισμού της ημέρας του Πάσχα) και το πώς αυτή ασκείται τόσο λειτουργικά στη δημόσια λατρεία της εκκλησίας όσο και ατομικά.

Μια διαφορά μεταξύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Δυτικής Εκκλησίας, είναι ο υπολογισμός της ημερομηνίας του Πάσχα (βλέπε Ορθόδοξο Πασχάλιο). Τις περισσότερες χρονιές, το Πάσχα των Ορθοδόξων πέφτει μετά το Πάσχα των Δυτικών και μπορεί να φτάσει έως και πέντε εβδομάδες αργότερα· σποραδικά, οι δύο ημερομηνίες συμπίπτουν. Όπως και με τη Σαρακοστή των Δυτικών, η Μεγάλη Τεσσαρακοστή διαρκεί σαράντα ημέρες, αλλά σε αντίθεση από τους Δυτικούς, προσμετρώνται και οι Κυριακές.

Σκοπός
Ο σκοπός της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι να προετοιμάσει τους πιστούς, όχι μόνο για να τιμήσουν, αλλά και να εισέλθουν στα Άγια Πάθηκαι την Ανάσταση του Ιησού. Το σύνολο του Ορθοδόξου βίου επικεντρώνεται γύρω από την Ανάσταση.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή προτίθεται να είναι το «εργαστήρι», όπου ο χαρακτήρας του πιστού ανυψώνεται και εδραιώνεται πνευματικά· όπου η ζωή του επιστρέφει και αφιερώνεται ξανά στην διδασκαλία και τα ιδεώδη του Ευαγγελίου· όπου η νηστεία και η προσευχή κορυφώνονται με τη βαθιά πεποίθηση της ζωής· όπου η απάθεια και η αδιαφορία μετατρέπονται σε έντονες δραστηριότητες πίστης και καλών έργων.

Η σημασία της Μεγάλης Σαρακοστής εκτιμάται ιδιαιτέρως, όχι μόνο από τους μοναχούς οι οποίοι αυξάνουν σταδιακά το χρονικό διάστημα της Σαρακοστής, αλλά και από τους ίδιους τους λαϊκούς.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο ασκητισμός δεν είναι αποκλειστικά και μόνο για τους "συνήθεις" θρησκευόμενους, αλλά και για κάθε λαϊκό άτομο επίσης, σύμφωνα με την αντοχή του.

Η στάση του Ορθοδόξου χριστιανού προς αυτήν την περίοδο είναι πολύ θετική, δεν είναι τόσο πολύ μια περίοδος μετανοίας, όπως τη σκέφτονται οι «Δυτικοί», αλλά μια προσπάθεια να ανακαταλάβουμε την πραγματική μας κατάσταση όπως ήταν με τον Αδάμ και την Εύα πριν από την πτώση - μια προσπάθεια για να ζήσουμε καθαρή ζωή.


Η νηστεία της Σαρακοστής
Η τήρηση της Μεγάλης Τεσσαρακοστής χαρακτηρίζεται από τη νηστεία και την αποχή από ορισμένες τροφές, την εντατικοποίηση της ιδιωτικής και δημόσιας προσευχής, την αυτοεξέταση, εξομολόγηση, προσωπική βελτίωση, μετάνοια, ελεημοσύνη και αποκατάσταση για τις αμαρτίες που διαπράχθηκαν.

Τα τρόφιμα που παραδοσιακά απέχουμε είναι το κρέας, τα ψάρια, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρασί και το λάδι. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις, απέχουν μόνο από το ελαιόλαδο· ενώ σε άλλες, από όλα τα φυτικά έλαια. Αφότου η αυστηρή νηστεία, σύμφωνα με τους κανόνες, απαγορεύεται το Σάββατο (με εξαίρεση το Μεγάλο Σάββατο) και την Κυριακή, το κρασί και το λάδι επιτρέπονται τα Σάββατα και τις Κυριακές. Εάν η Μεγάλη Εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πέφτει κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, τότε το ψάρι, το κρασί και το λάδι, επιτρέπονται εκείνη την ημέρα. Ωστόσο, το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποφεύγονται εντελώς, έως ότου σπάσει η νηστεία, την Κυριακή του Πάσχα (Πάσχα).

Μια διαφορά μεταξύ των Ανατολικών και της Δυτικών τηρήσεων είναι ότι, ενώ στη Δύση η ψαλμωδία του Αλληλούια παύει κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, στην Ανατολή η χρήση του αυξάνεται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για τους Ορθοδόξους, η νηστεία θα πρέπει να είναι χαρμόσυνη και η αίσθηση της αναξιότητας πρέπει πάντα να μετριάζεται με την ελπίδα στη συγχώρεση του Θεού.

Το θέμα της «νηστήσιμης χαράς» απαντάται επίσης σε πολλούς από τους ύμνους του Τριωδίου, όπως το στιχηρό το οποίο αρχίζει με τις λέξεις: «Η νηστήσιμη Άνοιξη έχει ξημερώσει!...» (Ακολουθία του Εσπερινού, Απόστιχα, την Τετάρτη της Εβδομάδας του Τυροφάγου ή Τυρινής) και «Τώρα είναι η εποχή της μετάνοιας· ας αρχίσουμε με χαρά, Ω αδελφοί...» (Όρθρος, Δεύτερος Κανών, Ωδή 8, την Δευτέρα της Εβδομάδας του Τυροφάγου ή Τυρινής).


Κεκοιμημένοι
Κατά την διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, η εκκλησία θυμάται συχνότερα στη προσευχή της τους νεκρούς της (κεκοιμημένους), όχι μόνο υπενθυμίζοντας τον πιστό τη δική του θνητότητα, συμβάλλοντας έτσι στο αίτημα για μεταμέλεια, αλλά και την χριστιανική του υποχρέωση για ελεημοσύνη στην προσευχή υπέρ των κεκοιμημένων. 
Το πρώτο Σάββατο που είναι αφιερωμένο στη μνήμη των νεκρών, είναι αυτό πριν την Κυριακή της Απόκρεω, την τρίτη δηλαδή Κυριακή του Τριωδίου, μιας περιόδου που προηγείται της Μεγάλης Σαρακοστής. 

Το δεύτερο Σάββατο είναι αυτό πριν την Α΄ Κυριακή της Μ. Σαρακοστής. Τα Σάββατα αυτά λόγω της ιδιαίτερης σημασίας τους, ονομάζονται για το λόγο αυτό και «Ψυχοσάββατα».

Το Σάββατο την Εβδομάδα των Απόκρεω
Το πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής
Το τρίτο Σάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής
Το τέταρτο Σάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής
Επιπλέον, η Λιτή,μια σύντομη προσευχή υπέρ των κεκοιμημένων, που πραγματοποιείται τις καθημερινές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, εφόσον δεν υπάρχει άλλη μεγάλη εορτή εκείνη την ημέρα.

Οι εβδομάδες της Σαρακοστής

Πρώτη εβδομάδα
Η πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Σαρακοστής αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα, πρώτη μέρα της Μεγάλης Σαρακοστής. Η ονομασία «Καθαρή Εβδομάδα», αναφέρεται στον πνευματικό καθαρισμό που κάθε πιστός καλείται να υποβληθεί μέσω της νηστείας, της προσευχής, της μετανοίας, της υποδοχής των Ιερών Μυστηρίων και επαιτώντας τη συγχώρεση του γείτονά του.
Το Πρώτο Σάββατο ονομάζεται «Το Σάββατο των Αγίων Θεοδώρων», προς του Αγίου Θεοδώρου την Πρόσληψη, μάρτυρα του 4ου αιώνα. Στο τέλος της Προηγιασμένης Θείας Λειτουργίας της Παρασκευής (καθότι, λειτουργικά, η ημέρα ξεκινά με τη δύση του ηλίου), ψάλλεται προς τον Άγιο Θεόδωρο ένας ειδικός κανόνας, ο οποίος συντάχθηκε από τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Στη συνέχεια, ο ιερέας ευλογεί τα κόλλυβα (βρασμένο σιτάρι με μέλι και σταφίδες), το οποίο διανέμεται στους πιστούς, σε ανάμνηση από το ακόλουθο θαύμα του Αγίου Θεοδώρου, το Πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Η Πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η Εορτή της Ορθοδοξίας,η οποία τιμά την αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων μετά την Εικονοκλαστική διαμάχη, η οποία θεωρείται ότι είναι ο θρίαμβος της Εκκλησίας πάνω από τις τελευταίες μεγάλες αιρέσεις που την προβλημάτιζαν.

Το θέμα της ημέρας είναι η νίκη της Αληθινής Πίστης επάνω στην αίρεση. «Αφού κάθε παιδί του Θεού μπορεί να νικήσει τον κόσμο: με την πίστη μας» (Α΄ Ιωάννου 5:4)Επίσης, οι εικόνες των αγίων μαρτυρούν ότι ο άνθρωπος, «δημιουργήθηκε κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση του Θεού» (Γένεσις 1:26),μπορεί να γίνει ιερή και θεϊκή μέσω του καθαρισμού του εαυτού του, όπως η ζωντανή εικόνα του Θεού.

Δεύτερη Εβδομάδα
Την Δεύτερη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τιμά τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τον μεγάλο υπερασπιστή της Ορθόδοξης Εκκλησίας,

Τρίτη Εβδομάδα
Η Προσκύνηση του Σταυρού ή της Σταυροπροσκυνήσεως  εορτάζεται την τρίτη Κυριακή. Η προσκύνηση έρχεται αυτή την ημέρα, γιατί είναι εις το μέσον των σαράντα ημερών. 

Οι λειτουργίες για αυτή την ημέρα είναι παρόμοιες με εκείνες για την Μεγάλη Εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου). Κατά τη διάρκεια του Ολονύκτιου Εσπερινού, ο ιερέας φέρνει τον σταυρό εις το κέντρο του ναού, όπου προσκυνάτε από τους κληρικούς και τους πιστούς. Παραμένει εις το κέντρο του ναού έως και την Παρασκευή της εβδομάδας που ακολουθεί (την Τέταρτη Εβδομάδα της Σαρακοστής).

Τέταρτη Εβδομάδα
Αυτή η εβδομάδα εορτάζεται ως ένα είδος μεθεόρτιον της Προσκύνησης του Σταυρού, κατά την οποία, κάποιοι από τους ύμνους από την προηγούμενη Κυριακή επαναλαμβάνονται κάθε μέρα.

Την Κυριακή που τελειώνει η Τέταρτη εβδομάδα είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, του οποίου το έργο, «Η Κλίμαξ της Θείας Ανόδου»

Πέμπτη Εβδομάδα
Την Πέμπτη της Πέμπτης Εβδομάδας, ψάλλεται ο Μεγάλος Κανόνας του Αγίου Ανδρέα Κρήτης. Αυτός είναι ο μακρύτερος κανόνας του εκκλησιαστικού έτους και κατά τη διάρκεια των εννέα Ωδών, οι περισσότεροι από κάθε πρόσωπο που αναφέρεται στη Βίβλο είναι στο μυαλό και συνδέεται με το θέμα της μετάνοιας.

Το Σάββατο της Πέμπτης Εβδομάδας είναι αφιερωμένο στη Θεοτόκο (Μητέρα του Θεού) και είναι γνωστό ως το "Σάββατο του Ακάθιστου", επειδή ο Ακάθιστος ύμνος της Παναγίας ψάλλεται κατά τη διάρκεια του Όρθρου εκείνης της ημέρας
Η Πέμπτη Κυριακή αφιερώνεται στην Αγία Μαρία την Αιγυπτία.

Έκτη Εβδομάδα
Κατά την διάρκεια της Έκτης Εβδομάδας, οι λειτουργίες της Σαρακοστής ακολουθούν , όπως θα ήταν κατά την δεύτερη και τρίτη εβδομάδα.Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή τελειώνει με το πέρας της Ακολουθίας του Εσπερινού, την εσπέραν της Έκτης Παρασκευής και έχει τελειώσει ο Τεσσαρακονταήμερος κύκλος των αναγνωσμάτων της Παλαιάς Διαθήκης.

Στην ίδια λειτουργία , αρχίζει και ο εορτασμός για το Σάββατο του Λαζάρου. Η Ανάσταση του Λαζάρου νοείται ως η προαναγγελία της Ανάστασης του Ιησού και πολλοί από του Αναστάσιμους ύμνους που κανονικά ψάλλονται την Κυριακή (και οι οποίοι θα αντικατασταθούν με τους ύμνους για την Κυριακή των Βαΐων), ψάλλονται στους Όρθρους το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου.

Η Κυριακή των Βαΐων διαφέρει από τις προηγούμενες Κυριακές, από το γεγονός ότι είναι μια από τις Μεγάλες Εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κανένα από το κανονικό Σαρακοστιανό υλικό δεν ψάλλεται την Κυριακή των Βαΐων, όπου το ψάρι, το κρασί και το λάδι επιτρέπονται στο τραπέζι. Η ευλογία των βαΐων (ή της ιτέας που έχει ιούλους [κατά το έαρ]) λαμβάνει χώρα στον Όρθρο το πρωί της Κυριακής και όλοι στέκονται κρατώντας βάια και αναμμένα κεριά, κατά τη διάρκεια των σημαντικών στιγμών της λειτουργίας .

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη Μεγάλη Είσοδο κατά την Θεία Λειτουργία το πρωί της Κυριακής των Βαΐων, καθότι λειτουργικά εκείνη η είσοδος αναδημιουργεί την είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ. Τα θέματα του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων είναι αλληλένδετα και κάποιοι από τους ιδίους ύμνους (των οποίων το ένα από τα Απολυτίκια) ψάλλονται και τις δυο ημέρες. Οι λειτουργίες της Αγίας Εβδομάδας αρχίζουν το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων και τα λειτουργικά χρώματα αλλάζουν από τις εορταστικές αποχρώσεις του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων επιστρέφουν στα μελαγχολικά χρώματα της Σαρακοστής.


Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα
Αν και τεχνικά, η Μεγάλη Εβδομάδα είναι ξεχωριστή από την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, οι λειτουργίες (services) της αντικατοπτρίζουν αυτές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και περιέχονται στο ίδιο βιβλίο, το «Σαρακοστιανό Τριώδιον» ("Lenten Triodion"). Ενώ, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, κάθε εβδομάδα έχει το δικό της θέμα, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, κάθε ημέρα έχει το δικό της θέμα και πάλι με βάση τις αναγνώσεις του Ευαγγελίου για την εκάστοτε ημέρα:

Την Αγία και Μεγάλη Δευτέρα—Ιωσήφ του Ιακώβ ως ένας τύπος του Χριστού και τον απολογισμό της άκαρπης συκιάς(Κατά Ματθαίον 21:18-22)
Την Αγία και Μεγάλη Τρίτη—Η παραβολή των δέκα παρθένων (Κατά Ματθαίον 25:1-13)
Την Αγία και Μεγάλη Τετάρτη—Η χρίση του Ιησού με μύρο (Κατά Ματθαίον 26:6-13)
Σημειώστε ότι για τις τρεις προηγούμενες ημέρες, λαμβάνεται ένα γεύμα την ημέρα, μαζί με ξηροφαγία.
Την Αγία και Μεγάλη Πέμπτη—Ο Μυστικός Δείπνος
Αυτή την ημέρα, μπορεί να γίνει κατάλυση ενός γεύματος μετά οίνου και ελαίου, επιτρέπεται δηλαδή η κατανάλωση ενός γεύματος μαζί με κρασί και λάδι.
Την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή—Τα Άγια Πάθη (Κατά Ματθαίον 27:62-66)
Αυτή την ημέρα, δεν τρώγεται φαγητό.
Το Άγιο και Μεγάλο Σάββατο—Η Ταφή του Ιησού και η Κάθοδος του Χριστού στον Άδη


Η τελευταία λειτουργική ακολουθία στο νηστήσιμο Τριώδιον, είναι το Μεσονύκτικον , το οποίο αποτελεί το πρώτο μέρος της Πασχαλινής Αγρυπνίας. Μετά την ολοκλήρωση της λειτουργίας, των προσευχών και την απόλυση, σβήνουν όλα τα φώτα και τα κεριά στην εκκλησία και όλοι αναμένουν εν σιωπή και εν το σκότος για τα μεσάνυχτα, όταν θα ανακηρυχθεί η ανάσταση του Χριστού.


πηγη:el.wikipedia.org