Ιστορία των Πασχαλινών αυγών

Τα πασχαλινά αυγά κουβαλούν μια χαρακτηριστική και παράξενη πορεία μέσα στους αιώνες.

Σύμφωνα με την παράδοση, κάθε χρόνο τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές σε όλη την Ελλάδα ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βάφουν τα κατά παράδοση κόκκινα αυγά, καθώς το αυγό συμβολίζει τη γονιμότητα και τη δημιουργία, ενώ, σύμφωνα με άλλους συμβολίζει την αναγέννηση του κόσμου και την ανανέωση της φύσης. Τα αυγά βάφονται την Μεγάλη Πέμπτη, η οποία είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου, όπου ο Χριστός πρόσφερε άρτο και κρασί ως συμβολισμό για το σώμα Του και το αίμα Του, έτοιμος να θυσιαστεί για να ελευθερώσει τον κόσμο από τα δεσμά της αμαρτίας.

Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες και οι Κινέζοι έδιναν τα αυγά σαν δώρα, στις ανοιξιάτικες γιορτές τους πολύ πριν τις προ-Χριστιανικές ανοιξιάτικες γιορτές. Εμφανίζονται δε παράλληλα στην ειδωλολατρική μυθολογία, όπου διαβάζουμε πως το Πουλί του Ήλιου έχει εκκολαφτεί από το Αυγό της Γης. Μερικά παγανιστικά έθιμα δείχνουν τον παραλληλισμό του αυγού προς τη δημιουργία της ζωής πάνω στη γη. Ο Ουρανός και η Γη θεωρούνταν σαν να ήταν τα μισά ενός αυγού, από όπου ξεπρόβαλε η ζωή πάνω στη Γη.

Για τους πρώτους Χριστιανούς το αυγό είναι ολοφάνερα το σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού, πιστεύεται πως είναι το πιο κατάλληλο και ιερό μέρος του εορτασμού του Πάσχα. Νωρίτερα στο Μεσαίωνα, βάφονταν αυγά για να δοθούν σαν δώρα το Πάσχα.

Κατά τον 17ο αιώνα, ο Πάπας Παύλος ο 5ος ευλόγησε το ταπεινό αυγό με μια δέηση: «Ευλόγησε Ύψιστε το δικό σου αυτό δημιούργημα, το αυγό, το οποίο μπορεί να γίνει μια ευεργετική τροφή των δικών σου πιστών τρώγοντας και ευγνωμονώντας Σε, ένεκεν της Ανάστασης του Κυρίου μας».

Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε αυτονόητη τη σύνδεση των αυγών με το Πάσχα, όμως προτού το αυγό αποκτήσει αυτή την άμεση σχέση με το χριστιανισμό, ήταν σύμβολο ζωής – κι αυτό τουλάχιστον 2.500 χρόνια πριν.

Οι πρώτες ιστορικές μαρτυρίες συμβολισμού του αυγού στη θρησκεία χρονολογούνται το 500 π.Χ. Στην περίοδο των Αχαιμενιδών, το Περσικό ημερολόγιο ήταν επηρεασμένο από το ζωροαστρισμό, και η εαρινή ισημερία –η πρώτη ημέρα του ημερολογιακού τους έτους- καθιερώθηκε ως αργία. Με την ονομασία Nowruz, η συγκεκριμένη γιορτή εξακολουθεί σήμερα να γιορτάζεται με το βάψιμο, το κέρασμα και την κατανάλωση αυγών, και πιθανότατα έτσι εορταζόταν και στο παρελθόν, όπως βλέπουμε σε ανάγλυφο από την Περσέπολη (π. 500 π.Χ.), όπου ευγενείς παριστάνονται να κρατούν στα χέρια αυγά.

Το αυγό ως ρωμαϊκό σύμβολο μαγείας

Δεν είναι ωστόσο ξεκάθαρο αν και τι είδους επιρροή είχαν οι Πέρσες στις εορτές και τα σύμβολα των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Η πρώτη βεβαιωμένη χρήση του αυγού ως χριστιανικού συμβόλου τοποθετείται στη Ρωμαϊκή περίοδο. Κατά τη διάρκεια των παγανιστικών ετών της Αυτοκρατορίας, τα αυγά ήταν μέρος των βακχικών ή διονυσιακών μυστηρίων, πιθανότατα ως χθόνιο σύμβολο (Μακρόβιος, Saturnalia). Ίσως, να χρησιμοποιούνταν σε κατάρες και, αντιστρόφως, να είχαν και αποτροπαϊκό χαρακτήρα (Clarke 1979). Τον 15ο αιώνα κτίστηκε ένα οχυρωμένο κάστρο στον Κόλπο της Νάπολης, και, σύμφωνα με το θρύλο, ο ποιητής Βιργίλιος (1ος αι. π.Χ.) είχε θάψει ένα αυγό στο σημείο, για προστασία από το κακό, εξού και η σύγχρονη ονομασία του κάστρου είναι Castel dell’Ovo [Κάστρο του Αυγού].

Οι συμβολικές χρήσεις του αυγού ποίκιλλαν στον ρωμαϊκό κόσμο. Ωστόσο, η σύνδεση ανάμεσα στα αυγά και τη γέννηση είναι σαφής. Ο Ρωμαίοι είχαν πολλά είδη πτηνών, και οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανότατα θα παρατηρούσαν τις κότες, τα περιστέρια κλπ. να κλωσούν αυγά, από τα οποία ξεπεταγόταν μια καινούργια ζωή. Η ρωμαϊκή ιατρική επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις πραγματείες του Ιπποκράτη (π. 400 π.Χ.), όπου η εκκόλαψη αυγών συχνά αναφερόταν σε σύγκριση με τη γέννηση των ανθρώπων. Στο Περί Φύσεως Παιδίου (29.1-3), ένα βρέφος που γεννιέται περιγράφεται σε άμεση αναλογία με ένα κοτοπουλάκι που σπάει το κέλυφος του αυγού (Hanson, 2008).

Το αυγό στην ταφή

Στη θέση Castellaccio Europarco, ο τάφος 31 περιείχε την ταφή ενός παιδιού 3-4 ετών, η οποία χρονολογείται γύρω στο 50-175 μ.Χ. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, «κάτω από το αριστερό χέρι του ενταφιασμένου υπάρχει το αυγό μιας κότας, το οποίο στα ταφικά συμφραζόμενα πιθανότατα δεν είναι απλά μια προσφορά τροφής, αλλά ίσως και μια μνεία στην εσχατολογική αναγέννηση. (…)». Επίσης, εντός της νεκρόπολης του Βατικανού, κάτω από την via Triumphalis, ένα παιδί μικρότερο από ενός έτους, βρέθηκε ενταφιασμένο με πλήθος κτερισμάτων [μεταξύ των οποίων και αυγά]. Οι ανασκαφείς πιστεύουν ότι το αυγό πιθανότατα ήταν ένα «σύμβολο αναγέννησης, μιας νέας ζωής που θα ισοστάθμιζε την αδικία ενός πρόωρου τέλους» (Liverani κ.ά. 2010).Όμως, κατά την πρώιμη Αυτοκρατορική περίοδο (1ος αι. μ.Χ.) συναντάμε τη σύνδεση του αυγού με τις ταφές – παρόλο που ελάχιστα σχετικά ευρήματα έχουμε μέχρι στιγμής. Στο Κόλτσεστερ του Γιορκ και στο Ουίντσεστερ της Ρωμαϊκής Αγγλίας, βρέθηκαν αυγά μέσα ή κοντά σε τεφροδόχους κάλπες και σε ταφές ανθρώπων. Αυγά απεικονίζονται επίσης σε ρωμαϊκές σαρκοφάγους (Nilsson 1907), υποδηλώνοντας πως ίσως ήταν ένα σύμβολο για όλες τις κοινωνικές τάξεις. Το κέλυφος του αυγού είναι αρκετά λεπτό, κι έτσι οι αρχαιολογικές ανασκαφικές μέθοδοι, πριν από το 1980, πολύ πιθανόν να παρέβλεψαν άλλα ευρήματα αυγών σε ρωμαϊκές ταφές. Παρ” όλα αυτά, υπάρχουν δύο περιπτώσεις ταφών με αυγά, που ήρθαν πρόσφατα στο φως στη Ρώμη.

Ζωή, θάνατος και ανάσταση

Αυτές οι δύο ταφές ίσως εκπροσωπούν τα πρώιμα χριστιανικά ταφικά έθιμα, καθώς το αυγό ήταν στενά συνδεδεμένο με την ιδέα της αναγέννησης, κι αυτό ήδη από τα χρόνια του Ιησού Χριστού (ζωή, θάνατος, ανάσταση). Το αυγό «είναι μια εμφανώς ζωντανή και αδρανής ουσία που εμπεριέχει την πιθανή αρχή μιας ζωής, και εκείνο που έχει μια [τέτοια] ζωογόνο δύναμη πρέπει αναγκαστικά να ξυπνά ή να τροφοδοτεί τις ζωτικές δυνάμεις εκείνων στους οποίους προσφέρεται» (Nilsson 1907). Η σύνδεση, επομένως, ίσως εξηγείται: το αδρανές αυγό, όπως και ο τάφος του Ιησού, εμπεριέχει μια νέα ζωή. Το αυγό γίνεται ο βράχος που σφραγίζει τον τάφο του Χριστού.

Παρ” όλα αυτά, δεν υπάρχουν πολλά ιστορικά στοιχεία που να συνδέουν το αυγό με τον Ιησού. Στη Βίβλο, συναντάμε ελάχιστες αναφορές. Έχουμε χωρία όπου το αυγό αναφέρεται ως τροφή (Ιώβ 6.6.) και ορισμένα άλλα όπου χρησιμοποιείται ως μεταφορά (Κατά Λουκάν 11.12, Ησαΐας 10.14). Σύμφωνα με την ανατολική ορθόδοξη παράδοση, η Μαρία Μαγδαληνή έφερνε βρασμένα αυγά στον τάφο του Ιησού. Τα αυγά, κατά την παράδοση πάντα, πήραν ένα φωτεινό κόκκινο χρώμα – το χρώμα του αίματος- όταν εκείνη είδε ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί. Σε παρόμοιο πνεύμα, μια άλλη ιστορία λέει ότι όταν η Μαρία Μαγδαληνή πήγε στον Τιβέριο, τον αυτοκράτορα τη Ρώμης, για να του πει ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί, εκείνος απάντησε ότι «Όσο αναστήθηκε ο Ιησούς, άλλο τόσο τούτο το αυγό είναι κόκκινο», και μόλις τέλειωσε τη φράση του το αυγό πήρε ένα ζωηρό κόκκινο χρώμα. Όμως, αυτές είναι απλά παραδόσεις αποκρυφιστικές, ίσως με σκοπό να δικαιολογήσουν το έθιμο της βαφκαι της κατανάλωσης πασχαλινών αυγών.

Φαίνεται πως το αυγό συνδέθηκε επί χιλιετίες με την αναγέννηση και την ανανέωση, αρχικά τις πρώτες μέρες της άνοιξης, ενώ στη συνέχεια υιοθετήθηκε ως σύμβολο του χριστιανισμού. Το αυγό προσφέρεται για τη νοερή απεικόνιση του κύκλου της ζωής, η οποία –για πολλά φυτά και ζώα- ξεκινά την άνοιξη…

Απαγορευμένα κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, τα αυγά επανεμφανίζονται την Κυριακή του Πάσχα και σαν μέρος της γιορτής και σαν δώρα προς την οικογένεια και τους φίλους.

Στη μεσαιωνική Αγγλία, το βάψιμο και η διακόσμηση των αυγών αποτελούσε έθιμο για όλες τις οικογένειες. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Εδουάρδου του πρώτου, το 1290 ξοδεύτηκαν 18 πένες (τεράστιο -τότε- ποσό) για να βαφτούν και να χρυσοστολιστούν 450 αυγά που θα χρησίμευαν σαν πασχαλινά δώρα.

Στη Γερμανία τα αυγά δίνονταν στα παιδιά μαζί με άλλα πασχαλινά δώρα, ενώ αργότερα δημιουργήθηκε το «κυνήγι του χαμένου αυγού». Πρόκειται για ένα παιχνίδι, σύμφωνα με το οποίο το Πασχαλινό Κουνελάκι κρύβει καλά, σε κήπους και αυλές, τα πασχαλινά αυγά, τα οποία αργότερα αντικαταστάθηκαν με σοκολατένια, και τα μικρά παιδάκια πρέπει να τα βρουν και να τα μαζέψουν στο καλάθι τους. Νικητής είναι αυτός που έχει μαζέψει τα περισσότερα.

Τα χαρτονένια και τα σοκολατένια πασχαλινά αυγά έχουν αρκετά πρόσφατη προέλευση. Τα φυσικά αυγά τα στολισμένα με χρώματα ή με σχέδια και χαλκομανίες έχουν «πολιτογραφηθεί» σαν σύμβολο της συνέχειας της ζωής και της ανάστασης.

ΠΗΓΗ:poultry.gr