Παιδικά ιχνογραφήματα και τι μαρτυρούν

Οι παιδικές ζωγραφιές(ιχνογραφήματα) εκτός από δημιουργική έκφραση αποτελούν κι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τη διερεύνηση της συναισθηματικής, ψυχικής και νοητικής κατάστασης των παιδιών.

Ζωγράφοι ετών 1,5Για τα πολύ μικρά παιδιά το μολύβι δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο. Όταν τους δείξουμε και καταλάβουν ότι μπορεί να κάνει σημάδια, αρχίζουν να το χρησιμοποιούν μουντζουρώνοντας κάποια επιφάνεια. Ο στόχος τους φυσικά δεν είναι να ζωγραφίσουν κάτι συγκεκριμένο. 

Οι πρώτες αυτές «ζωγραφιές» μοιάζουν με μπερδεμένα κουβάρια, είναι μουτζούρες που ουσιαστικά θυμίζουν τις κινήσεις τους όταν, σε αυτή την ηλικία, πηδάνε πάνω κάτω ή στροβιλίζονται γύρω από τον εαυτό τους. Σταδιακά βάζουν τις μουτζούρες τους σε έλεγχο, οι οποίες και διαφοροποιούνται σε πολλές μορφές: ευθείες, ελικοειδείς, ζιγκ ζαγκ γραμμές. 

Από τα 3 τους χρόνια και μετά σχεδιάζουν μεμονωμένες «φιγούρες» (γραμμές, σπείρες, κύκλους) στις οποίες και δίνουν ονόματα. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία έχουν την τάση να ονομάζουν τις ζωγραφιές τους, λένε δηλαδή πως έχουν ζωγραφίσει τη μαμά ή τον μπαμπά, αλλά μετά το ξεχνάνε κι αν τα ξαναρωτήσουμε μετά από λίγες μέρες για τις ίδιες εικόνες μπορεί να μας πουν πως οι ζωγραφιές τους αναπαριστούν κάτι άλλο.

Νήπια και ζωγραφική
Ξεκινά περίπου στην ηλικία των 4,5 με 5 ετών, όταν τα παιδιά περνάνε από τις γραμμές και τις μουτζούρες στα σχήματα που θυμίζουν κηλίδες και που αναπαριστούν αντικείμενα ή ανθρώπους που βλέπουν γύρω τους (π.χ. ο ουρανός, η θάλασσα, ένας άνθρωπος, ένα σπίτι, ένα δέντρο, λουλούδια κ.ά.). Σε αυτές τις ζωγραφιές δεν υπάρχει η έννοια της προοπτικής (όλα όσα θέλουν να αναπαραστήσουν τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο χωρίς να αλληλοκαλύπτονται) ούτε οι κανόνες της βαρύτητας (π.χ. τα σπίτια πάνω στο βουνό ζωγραφίζονται πλαγιαστά ακολουθώντας τη γραμμή του βουνού).

Από την άλλη πλευρά, ο ουρανός, όπως και η θάλασσα, είναι μια μπλε γραμμή, η γη μια καφέ λωρίδα, το χορτάρι, μια πράσινη, ο αέρας είναι απλώς το υπόλοιπο χαρτί που παραμένει λευκό, τα σπίτια και τα αυτοκίνητα είναι διαφανή (π.χ. βλέπουμε μέσα τις καρέκλες και τα κρεβάτια) κι ό,τι αγαπάνε, προτιμούν, είναι σημαντικό ή μεγάλο το αναπαριστούν χωρίς να σέβονται τις αναλογίες ή τα πραγματικά μεγέθη.

Το παιδί μου δεν ζωγραφίζει. Έχει κάποιο πρόβλημα;
Ένα παιδί που έχει περάσει την ηλικία των 3–4 ετών και έχει τα ερεθίσματα για να ζωγραφίσει, του έχουμε δηλαδή δώσει χαρτιά, μολύβια, χρώματα και του έχουμε δείξει πώς μπορεί να τα χρησιμοποιήσει αλλά παρ’ όλα αυτά δεν ζωγραφίζει, θα μπορούσε να έχει κάποια δυσκολία που σχετίζεται με τις νοητικές του ικανότητες ή το επίπεδο ωρίμανσής του, οπότε, αν έχουμε και άλλες σχετικές ενδείξεις, ίσως να πρέπει να συμβουλευτούμε έναν ειδικό. 

Συνήθως όμως το παιδί που αποφεύγει να σχεδιάσει νιώθει ότι υστερεί, δεν μπορεί να φτιάξει κάτι ικανοποιητικό και έτσι μπλοκάρει Αυτό το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση και πιθανώς να του δείξουμε ότι εκτός από τη σχεδιαστική ικανότητα στη ζωγραφική μεγάλο ρόλο παίζει η χρήση των χρωμάτων, η φαντασία, η έμπνευση.

Ψυχαναλύοντας μια ζωγραφιά
Σήμερα οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν το παιδικό σχέδιο ως συμπληρωματικό εργαλείο στην αξιολόγηση όχι μόνο των δεξιοτήτων αλλά και της νοημοσύνης των παιδιών. Έτσι, το σχέδιο είναι κάτι που συχνά ζητούν –ώστε να το εκτιμήσουν– οι ειδικοί από τα παιδιά των οποίων την ψυχολογική κατάσταση θέλουν να διερευνήσουν. Συνήθως τους ζητάνε να σχεδιάσουν:Ένα σπίτι, ένα δέντρο. Την οικογένειά τους.
Σε όλα αυτά τα σχέδια οι ειδικοί ενδιαφέρονται για το πόσο ολοκληρωμένα είναι αλλά και κατά πόσο είναι μικρά, μεγάλα, πλούσια ή φτωχά, μόνα τους ή με άλλα σχέδια κ.λπ. ώστε να αντλήσουν στοιχεία σχετικά με την ωριμότητα και τη νοημοσύνη του παιδιού καθώς επίσης και την προσωπικότητα και τη συναισθηματική του κατάσταση. 

Θα πρέπει να τονίσουμε βέβαια ότι ένα σχέδιο αποτελεί απλώς ένδειξη κάποιων χαρακτηριστικών και καταστάσεων και θα πρέπει οπωσδήποτε να συνοδεύεται από άλλα στοιχεία (πληροφορίες από τους γονείς και το παιδί, παρατήρηση του παιδιού, άλλα εργαλεία αξιολόγησης), προκειμένου να καταλήξουν οι ειδικοί σε κάποιο πόρισμα σχετικά με τις ικανότητες, τα χαρακτηριστικά και τα συναισθήματα του παιδιού.

Τι μας λένε τα σχέδια των παιδιών μας 

ΤΟ ΣΠΙΤΙ

Το πρότυπο είναι πάντα το ίδιο! Ένα τετράγωνο για βάση κι ένα τρίγωνο για στέγη! Και το παράδοξο είναι ακόμα και τα παιδιά των πόλεων που μένουν σε πολυκατοικίες προτιμούν να ζωγραφίζουν σπίτια με τριγωνική στέγη! Αυτό και μόνο μας κάνει να υποψιαζόμαστε πως κάτι μπορεί να κρύβεται πίσω από το θέμα σπίτι! 

Πράγματι, σύμφωνα με τους ειδικούς τα πρώτα σπιτάκια που σχεδιάζει το παιδί γύρω στην ηλικία των τεσσάρων μοιάζουν με πρόσωπο. 

Τα παράθυρα αντιστοιχούν στα μάτια, η πόρτα στο στόμα ενώ η σκεπή μοιάζει με σκουφάκι! 

Γι’ αυτό το σπίτι είναι ένα σύμβολο που χρησιμοποιείται στα προβολικά τεστ αφού μπορεί να δώσει κάποιες πληροφορίες για την ταυτότητα του παιδιού. 

Γενικά ένα μεγάλο σπίτι μπορεί να δείχνει ένα αυθόρμητο και εγκάρδιο χαρακτήρα ενώ το μικρό ένα παιδί ντροπαλό, εσωστρεφές και καμιά φορά με χαμηλή αυτοπεποίθηση. Άλλα στοιχεία επίσης που μπορεί να δώσουν πληροφορίες είναι:

Παράθυρα

Αν είναι κλειστά πιθανόν και το παιδί να πιο κλειστός χαρακτήρας ενώ αν είναι ανοιχτά δείχνει περιέργεια για τον έξω κόσμο. Αν έχουν κάγκελα σαν σταυρούς ίσως αισθάνεται περιορισμένο από τους γονείς του.

Πόρτα

Αν φαίνεται κλειστή συνήθως ζωγραφισμένη με χρώμα πιθανόν είναι ένδειξη εσωστρέφειας, ενώ αντίθετα αν έχει πόμολο δείχνει διάθεση για επικοινωνία και επαφή με τον κόσμο.

Καμινάδα

Χωρίς καπνό μπορεί να σημαίνει ότι το παιδί έχει ανάγκη για περισσότερη επικοινωνία μέσα στο σπίτι, ενώ με καπνό μπορεί να υποδηλώνει ζεστασιά μεταξύ των μελών της οικογένειας

Κεραία

Δείχνει την ανάγκη του παιδιού για μάθηση, ενημέρωση, παρατήρηση, επικοινωνία.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ

Το δέντρο σαν σχήμα εμφανίζεται περίπου στην ηλικία των πέντε με εξαιρετική ποικιλία και μπορεί επίσης να έχει ανθρωπομορφικές ιδιότητες γι’ αυτό και έχει μεγάλη συμβολική και εκφραστική σημασία ενώ εδικό τεστ με βάση την αποκωδικοποίησή του δημιουργήθηκε από τον K. Koch. Τι μπορεί ν’ αποκαλύπτουν τα στοιχεία του;

Κορμός

Δείχνει πως βλέπει το παιδί τον εαυτό του. Όσο πιο μεγάλος, τόσο πιο σίγουρο είναι για τον εαυτό του ενώ αν είναι λεπτός ίσως νιώθει ανασφάλεια ή ότι έχει ανάγκη από προστασία. 

Οι ρίζες αποκαλύπτουν τον δεσμό με την οικογένεια ενώ ένας ρόζος στον κορμό μπορεί να αποκαλύπτει υπερβολική προσκόλληση στη μητέρα αλλά και πλούσιο συναισθηματικό κόσμο.

Φύλλωμα

Δείχνει τη διάθεση του παιδιού για επαφή με τους άλλους και μάλιστα τα κλαδιά συμβολίζουν τους δρόμους επικοινωνίας. Αν ζωγραφίσει λουλούδια έχει ανάγκη να αρέσει, αν δεν έχει φύλα είναι ίσως ντροπαλό και έχει ανάγκη από περισσότερη αποδοχή.

Καρποί

Εκφράζουν ένα παιδί παραγωγικό και με ταλέντα που επιδιώκει την επιτυχία και την αναγνώριση της προσωπικής του αξίας.

TΟ ΤΕΣΤ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Είναι η ζωγραφιά από το οποία νηπιαγωγοί, παιδοψυχολόγοι κ.ά. μπορούν εύκολα και γρήγορα να πάρουν χρήσιμες πληροφορίες για τη δυναμική ιεραρχία της οικογένειας, τις σχέσεις των μελών και τα συναισθήματα μεταξύ τους αλλά και το πως βλέπει το παιδί τον εαυτό του. Τι να προσέξετε;

Tη θέση του παιδιού

Το παιδί συνήθως βάζει τον εαυτό του κοντά στο πρόσωπο που είναι πιο δεμένο. Αντίθετα η μεγάλη απόσταση του παιδιού από κάποιο μέλος της οικογένειας δείχνει πιθανή συναισθηματική απόσταση από αυτό και στην πραγματική ζωή.

Τη θέση των μελών στην κόλλα.

Αν το παιδί είναι πρώτο στη σελίδα θεωρεί τον εαυτό του το κέντρο της οικογένειας σε σχέση με ένα παιδί που ζωγραφίζει τον εαυτό του τελευταίο. Αν είναι δίπλα στον έναν γονιό δείχνει ότι είναι περισσότερο δεμένο μ’ αυτόν ενώ το παιδί ανάμεσα στους γονείς είναι υγιές πρότυπο αλλά συχνά αποκαλύπτει υπερπροστατευτικούς γονείς. Μικρή απόσταση ανάμεσά στα μέλη ή αν είναι κρατημένα χέρι, χέρι αποκαλύπτουν ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς.

Αν λείπει κάποιος.

Αν απουσιάζει κάποιο μέλος της οικογένειας από τη ζωγραφιά του παιδιού μπορεί να σημαίνει ότι το παιδί δεν τον αποδέχεται (αρκετά συνηθισμένο για κάποιο αδελφάκι).

Σημασία παίζει και το μέγεθος.

Αν οι γονείς ή ένας από τους δύο γονιούς είναι πιο μεγάλος, υποδηλώνουν την κυριαρχία τους αλλά συχνά και τον θαυμασμό του παιδιού προς εκείνους. Αν το παιδί έχει ίδιο μέγεθος με τους γονείς πιθανόν θεωρεί τον εαυτό του ίσο μ’ αυτούς.

Τις λεπτομέρειες.

Πρόσωπα που αξιολογούνται θετικά από το παιδί ή θεωρούνται σημαντικά μπορεί να έχουν σχεδιαστεί με μεγαλύτερη φροντίδα, έχουν περισσότερες λεπτομέρειες, περισσότερο χρώμα.

Και το χρώμα παίζει ρόλο!

Στην αρχή απλώς αρπάζουν τον πρώτο μαρκαδόρο που θα βρουν μπροστά τους! Μεγαλώνοντας μαθαίνουν ν’ ακολουθούν κανόνες στις χρωματικές επιλογές π.χ. ο ήλιος είναι πάντα κίτρινος. Μπορεί όμως να υπάρχει και συσχέτιση του χρώματος με το συναίσθημα. 

Τα πιο ανοιχτά χρώματα μπορεί να υποδηλώνουν πιο ευαίσθητο ή ντροπαλό χαρακτήρα ενώ τα έντονα πιο ζωηρό και εξωστρεφή. Επίσης το χρώμα που υπερισχύει σε μία ζωγραφιά μπορεί να μας δώσει κάποιες πληροφορίες, αν και ρόλο παίζει και η κουλτούρα και γενικά η επιρροή από το περιβάλλον

Ζωγραφίζει συνέχεια τα ίδια ακριβώς σχέδια. Δεν χρειάζεται να ανησυχήσουμε αν το παιδί μας περνάει μια περίοδο κατά την οποία κάνει σχέδια με το ίδιο θέμα, π.χ. τρένα, αλλά όταν για ένα πάρα πολύ μεγάλο διάστημα επιμένει να ζωγραφίζει ένα συγκεκριμένο τρένο

Επιλέγει συνέχεια τα ίδια χρώματα, ειδικά αν προτιμά τις πολύ σκούρες, μουντές και μαύρες αποχρώσεις.

Μουτζουρώνει αμέσως μετά το σχέδιό του (κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι στοιχείο έντονης παρορμητικότητας ή επιθετικότητας).

Σβήνει πάρα πολύ στο σχέδιό του, επιμένοντας στις λεπτομέρειες και αναζητώντας την τελειότητα (κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι στοιχείο ψυχαναγκαστικής προσωπικότητας).

Φτιάχνει ζωγραφιές με περίεργο θέμα (π.χ. αρρώστους σε νοσοκομεία).

Κάνει μικρά και περιορισμένα σχέδια, γιατί κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δείχνει ανασφάλεια, όπως αντίθετα ένα πολύ μεγάλο σχέδιο θα μπορούσε να μας παραπέμπει σ’ ένα παιδί με υπερτονισμένη αυτοπεποίθηση.

Φτωχά σχέδια (αναντίστοιχα της ηλικίας του), γιατί μπορεί αυτό να μας βάλει υποψίες για προβλήματα νοημοσύνης και ωριμότητας.

Ελευθερία έκφρασης!

Αφήστε το παιδί να ζωγραφίσει ό,τι θέλει χωρίς να του δίνετε οδηγίες, να το διορθώνετε ή να επικρίνετε τον τρόπο που σχεδιάζει και στη συνέχεια παροτρύνετέ το να σας μιλήσει για τη ζωγραφιά που έκανε ρωτώντας το να σας πει μια ιστορία για την εικόνα του.

Ζωγραφική ή art therapy

Ξέρετε ότι η ζωγραφική μπορεί να λειτουργήσει διαγνωστικά ή και θεραπευτικά στα πλαίσια του art therapy; Πρόκειται για μια μορφή ψυχοθεραπείας που επιτρέπει την συναισθηματική έκφραση και τη θεραπεία μέσω της ζωγραφικής. 

Ενδείκνυται ιδιαίτερα στην περίπτωση των παιδιών αφού οι ειδικοί θεραπευτές με τον πιο φιλικό και ανώδυνο για το παιδί τρόπο μπορούν απλώς παρατηρώντας και αναλύοντας τη ζωγραφιά του να εντοπίσουν συναισθηματικές μεταπτώσεις, δυσκολίες, τραυματικές καταστάσεις. Έτσι η art therapy μπορεί να αποδειχθεί ευεργετικό για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, άγχος, φοβίες αλλά και για εκείνα που έρχονται αντιμέτωπα μ’ ένα διαζύγιο ή μια κρίση στην οικογένεια. 

Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και ως τρόπος που ενθαρρύνει τη επικοινωνίας μεταξύ παιδιού και γονιού αφού όπως επισημαίνει η Ψυχολόγος-Εικαστική Ψυχοθεραπεύτρια Νιζέττα Αναγνωστοπούλου τα παιδιά επικοινωνούν με τα σχέδια και τα χρώματα για πράγματα η θέματα που δεν μπορούν ή δυσκολεύονται να εκφράσουν με λόγια

Extra Tip

Σε κάθε περίπτωση να θυμάστε ότι ο κάθε γονιός δεν πρέπει να βγάζει συμπεράσματα για το παιδί του, αλλά να έχει κυρίως άμεση επαφή κι επικοινωνία μαζί του, κι αν κάτι τον ανησυχεί να ζητά την γνώμη του ειδικού.

πηγη:babyradio.gr/paraskhnio.gr